Những đồn đoán và giả thiết gần đây về cái chết của người được cho là Kim Jong-nam, anh trai lãnh đạo Bắc Hàn, Kim Jong-un, không chỉ hé lộ những bất ổn chính trị nội bộ Bắc Hàn.
Mấu chốt dẫn đến cuộc khủng hoảng mang tên Bắc Hàn đến từ chương trình vũ khí hạt nhân và tên lửa của quốc gia này.
Chương trình hạt nhân và tên lửa của Bắc Hàn là bài toán hóc búa trong Quan hệ quốc tế hiện đại
Với gần 20 tên lửa đạn đạo được bắn lên hồi năm 2016, cùng như các vụ thử liên tiếp vào trung tuần tháng 2 và tháng 3 năm 2017, khủng hoảng hạt nhân trên bán đảo Triều Tiên đang diễn biến ngày càng phức tạp.
Các cường quốc hạt nhân như Mỹ, Nga và Trung Quốc can thiệp chặt chẽ tình hình bán đảo Triều Tiên bởi đây là địa bàn tranh giành ảnh hưởng sau khi cấu trúc hai cực tan rã.
Đan xen lợi ích khiến các giải pháp hiện thời, đặc biệt là tiến trình 'Đàm phán 6 bên' dần trở nên bế tắc.
Kinh nghiệm từ Thỏa hiệp Trại David năm 1978 cho thấy, đã đến lúc cần có một sự thay đổi trong các tiếp cận giải quyết vấn đề hạt nhân của Bắc Hàn.
Trò chơi 'tổng bằng không'
Năm 2003, tiến trình 'Đàm phán 6 bên' ra đời (bao gồm Mỹ, hai nước Triều Tiên, Nhật Bản, Nga và Trung Quốc).
Với các vụ thử tên lửa gần đây, liệu chính quyền của Kim Jong-un (áo đen, ở giữa) có thể hy vọng vào thế thượng phong trong bàn đám phán ?
Tới nay đã có sáu vòng đàm phán diễn ra song không mang lại kết quả mong đợi.
Đối thoại Bắc Hàn - Nam Hàn dừng lại ở cuộc gặp thượng đỉnh liên Triều dưới tác động của chính sách Ánh Dương do cựu Tổng thống Kim Dae-jung khởi xướng.
Tiến trình Đám phán 6 bên về vấn đề hạt nhân Bắc Hàn dần đi vào bế tắc
Nỗi ám ảnh "ai thống nhất ai", dường như luôn là chướng ngại bất khả thi với cả hai miền Triều Tiên trên con đường tiến tới bình thường hóa quan hệ.
Đặc biệt vụ nổ tàu Cheonan năm 2010 đã khiến quan hệ hai bên trở lại vạch xuất phát - vĩ tuyến 38.
Dù có sự dính líu nhiều bên, nhưng quan hệ Bắc Hàn-Mỹ có tính chất then chốt để giải quyết vấn đề hạt nhân.
Song, các điều kiện tiên quyết mà Mỹ và Bắc Hàn đưa ra trong 'Đàm phán 6 bên' luôn hoàn toàn có tính triệt tiêu lẫn nhau.
Bình Nhưỡng muốn Mỹ tôn trọng những điều kiện tiên quyết là chủ quyền và khả năng hạt nhân của Bắc Hàn. Còn Mỹ khẳng định chỉ chấp nhận đàm phán đa phương và kêu gọi Bắc Hàn xóa bỏ chương trình hạt nhân.
Trong khi đó, Trung Quốc đưa ra chính sách không thống nhất, lúc mềm dẻo khi cứng rắn đối với Bắc Hàn, nhưng tựu chung là để chứng tỏ vai trò 'cường quốc trách nhiệm' của mình trong hòa giải quốc tế.
Trong đàm phán hạt nhân, Nhật Bản dường như lại tập trung nhiều hơn vào việc quy trách nhiệm Bắc Hàn bắt cóc công dân của mình từ thời kỳ Thế chiến.
Trong khi đó lập trường trung dung thực dụng của Nga chỉ làm sự chia rẽ các bên thêm đậm nét, và giúp Nga tranh thủ ký một số thương vụ dầu lửa.
Nghịch lý là, trong khi các cường quốc như Mỹ và Nga kiên quyết giữ lại một số lượng vừa đủ kho vũ khí hủy diệt của mình, chính họ, nhân danh các tổ chức quốc tế, lại xử ép và gây áp lực lên những nước có tham vọng sở hữu hạt nhân.
Tóm lại, Đàm phán 6 bên về hạt nhân Bắc Hàn đi vào vòng luẩn quẩn là do tư duy lối mòn từ Chiến tranh lạnh, mang nặng tính đối đầu, áp đặt theo kiểu "Zero sum game" - trò chơi tổng bằng không.
Bài học Trại David
Trong lịch sử, đã không ít vấn đề tưởng chừng không có lối thoát nhưng cuối cùng vẫn được giải quyết nhờ một bước đột phá.
Năm 1978, Thỏa hiệp Trại David được ký kết giữa Thủ tướng Israel Begin và Tổng thống Ai Cập Sadat với vai trò trung gian của Tổng thống Mỹ Jimmy Carter, mở ra cục diện mới ở Trung Đông.
Một trường hợp điển hình là việc ký kết hiệp ước Trại David năm 1978 giữa Israel và Ai Cập (còn gọi là Thỏa hiệp Trại David).
Trước đó, quan hệ hai bên luôn căng thẳng không chút khoan nhượng, do phản ứng của các nước Ả Rập chống lại quyết định phân trị mảnh đất Palestine của Liên Hợp Quốc.
Hậu quả của chính sách đối đầu này là bốn cuộc chiến tranh Trung Đông đẫm máu vào các năm 1948, 1956, 1967 và 1973.
Bước ngoặt đến khi Tổng thống Anwar Sadad nắm quyền tại Ai Cập ký Thỏa hiệp Trại David quyết định công nhận ngoại giao Israel.
Sau đó, một hiệp định hòa bình ký kết giữa hai bên vào năm 1979 và quan trọng hơn là mở ra một cục diện hoàn toàn mới tại Trung Đông.
Hòa bình được thiết lập song cái giá cho chính sách "đổi đất lấy hòa bình" thật đắt : Ai Cập bị các nước Ả Rập tẩy chay và bản thân ông Sadad bị ám sát năm 1981.
Mỹ không là 'cảnh sát toàn cầu'
Từ kinh nghiệm Thỏa hiệp Trại David, có lẽ đã đến thời điểm thích hợp để Mỹ và Bắc Hàn ký một hiệp định hòa bình.
Đối phó với Bắc Hàn, liệu Nhật có thể tin cậy Mỹ dưới thời Tổng thống Trump ?
Mặc không theo đuổi chính sách ôn hòa như người tiền nhiệm ông Obama, chính sách ngoại giao dân túy của Tổng thống Donald Trump đồng nghĩa với việc Mỹ sẽ không mạo hiểm lợi ích quốc gia giải quyết xung đột quốc tế.
"Chúng ta nhận được gì từ điều đó ?", ông Trump từng nói khi bình luận về khả năng đụng độ vì tên lửa hạt nhân giữa Nhật Bản - Bắc Hàn.
"Chúc (hai bạn) may mắn !", ông Trump nói trong bài vận động tranh cử của mình, "Hoa Kỳ không phải là 'cảnh sát toàn cầu' (policeman of the world)".
Hướng đi mới
Một hiệp định hòa bình Mỹ - Bắc Hàn cũng mang lại hy vọng về cách tiếp cận khác đối với công nghệ hạt nhân nhằm phục vụ dân sinh.
Đây là đòi hỏi bức thiết của nhiều quốc gia trên thế giới do các nguồn năng lượng hóa thạch hay dầu lửa đang dần cạn kiệt.
Không thể sử dụng bất cứ một cơ chế quốc tế hay hành động bạo lực nào để ngăn cản nhu cầu chính đáng này.
Bản thân Mỹ, chắc chắn sẽ bao giờ chịu tiêu hủy hết kho vũ khí hạt nhân của mình, mặc dù năm 2010, Mỹ và Nga đã ký kết hiệp ước START cắt giảm vũ khí hạt nhân.
Một cách tiếp cận khác đối với công nghệ hạt nhân nhằm phục vụ dân sinh
Dĩ nhiên, hiệp định hòa bình chỉ là bước khởi đầu cho một sự thay đổi chứ chưa phải là tất cả.
Lòng kiêu hãnh của người Mỹ, sự nghi kỵ của Bắc Hàn vẫn là bài toán học búa.
Do đó, cơ hội mở ra cho một chủ thể trung gian (ngoài Đàm phán 6 bên) như ASEAN đứng ra diễn giải về lợi ích ích của một hiệp định hòa bình như vậy.
Đặc biệt khi ASEAN sở hữu một công cụ là diễn đàn an ninh khu vực ARF mà cả Mỹ và Bắc Hàn đều là các bên đối thoại.
Tóm lại, tạo dựng lòng tin, xóa đi những nghi kỵ lịch sử là hướng đi khả dụng cho vấn đề hạt nhân Bắc Hàn, dù cái giá phải trả có thể là rất đắt.
Nguyễn Bảo Châu
Nguồn : BBC tiếng Việt, 10/03/2017
Tác giả là nghiên cứu sinh cư ngụ tại London.