Thông Luận

Đại dịch toàn cầu Covid-19 là một thử thách cho thế giới. Nó không những chỉ là một thử thách về khả năng y tế mà còn là một thử thách về chính trị, xã hội cũng như là về đạo đức xã hội, nó thách thức những ý tuởng mà con người dựa vào để giúp mình tạo ra những phán đoán về đạo đức và hướng dẩn các hành động cá nhân và xã hội.

Xa lộ của thành phố San Francisco, California vắng tanh trong ngày 1 tháng Tư vì lệnh "hạn chế ra đường". (Hình : Josh Edelson/AFP/Getty Images)

Đại dịch bắt tất cả chúng ta mỗi người phải đối mặt với những vấn đề sâu đậm của sự hiện hữu, những vấn đề mà những triết gia vĩ đại nhất của thế giới cũng đã phải vật lộn.

Thế nào là đúng và thế nào là sai ? Cá nhân có thể chờ đợi được những gì từ xã hội và xã hội chờ đợi gì ở cá nhân ? Chúng ta có thể bắt những người khác hy sinh cho chúng ta và ngược lại, chúng ta có thể bị phải hy sinh cho người khác hay không ? Đặt một giới hạn thiệt hại kinh tế cho việc chống lại một bệnh dịch chết người có chính đáng hay không ?

Ông phó thống đốc tiểu bang Texas nghĩ rằng những người trên 70 tuổi không nên "bắt đất nước phải hy sinh" bằng cách ngưng các họat động kinh tế mà, thay vào đó, phải sẵn sàng hy sinh mạng sống mình cho đất nước.

Một sinh viên 22 tuổi trong dịp nghỉ Xuân, tụ tập vui đùa tại Florida đã trở thành một hiện tượng trên các môi trường truyền thông xã hội với một quan niệm khác về "tạo khoảng cách xã hội" khi tuyên bố "Nếu tôi bị corona, thì tôi bị corona".

Có ý thức hay không, hai người này đã đặt mình trên hai quan điểm đạo đức khác nhau.

Khi tin về một loại dịch bệnh mới xảy ra tại Trung Quốc, hầu hết mọi người đều không để ý đến bao nhiêu. Trên phương diện cá nhân, người ta tiếp tục đi làm, tiếp tục gặp gỡ tụ tập làm những công chuyện giao tế xã hội tại quán rượu, tiệm ăn, cũng như là đi xem kịch, xem xi nê, đến viện bảo tàng.

Ngay cả khi các chuyên gia y tế công cộng và những nhà chính trị bị báo động bởi các chuyện diễn ra tại các quốc gia khác kêu gọi chúng ta đừng nên tiếp tục như vậy nữa. Nhưng có vẻ đối với chúng ta, đời sống ít bị xáo trộn hơn nếu chúng ta tiếp tục lối sống cũ với hy vọng rằng con siêu vi này sẽ bị ngăn chặn trước khi nó đến được chúng ta.

Nhưng nay thì chúng ta không còn chổ tránh và hậu quả thì vượt quá cả những gì chúng ta chờ đợi. Cuối cùng thì cả Anh lẫn hầu hết nuớc Mỹ cũng phải theo gót các quốc gia khác đóng cửa để ngăn chặn bệnh dịch lan truyền.

Thế giới tự nhiên có vẻ thay đổi hẳn khi mỗi người chúng ta phải tự cô lập mình đối với hầu hết phần còn lại của xã hội. Đối với mọi chúng ta, đây là một cái gì rất phản tự nhiên và nhiều người đã chống lại những lệnh cách ly của nhà nước.

Theo Giáo Sư Robin Dunbar, một chuyên gia về tâm lý học tại Viện Đại Học Oxford thì đó là vì nó đi ngược lại với chiều hướng tiến hóa mà loài người dựa vào để tồn tại.

Ông nói : "Trong hầu hết thời gian tồn tại của loài người, sống sót tùy thuộc vào việc chúng ta là thành viên của một nhóm ; chúng ta thuộc loài khỉ vượn, toàn bộ chiến lược tiến hóa của các loài khỉ vượn tùy thuộc vào bản chất xã hội sâu đậm của chúng. Thành ra không có gì lạ nếu những người trẻ, các thanh thiến niên vẫn chạy ra ngoài tụ tập. Đối với con người, phải mất một thời gian rất dài, có thể đến 25 năm người ta mới nắm được những hậu quả mà hành động của mình tạo ra".

Và coi nhẹ tương lai cũng có thể là một bản năng sinh tồn như Giáo Sư Dunbar chỉ ra. Đối với những tổ tiên của chúng ta mà sự sinh tồn phải lo từng ngày thì họ có thể suy nghĩ rằng, "Tại sao phải lo đến những gì nằm trong tương lai khi cái độc nhất quan trọng là hiện tại. Nếu chúng ta không sống qua được hôm nay, thì không thể nào có ngày mai".

Đó là lý do Covid-19 có thể lan truyền mau chóng cho đến nay. Và chúng ta cần phải tính lại làm sao điều khiển cuộc sống của mình trong một thế giới chi phối bởi dịch bệnh.

Những tiến bộ của khoa học và nhất là y khoa đã khiến cho người ta không quen với một tình trạng như hiện nay. Đó là vì hầu hết những bệnh truyền nhiễm đều đã bị ngăn chặn không còn tác hại như xưa nữa.

Vấn đề y tế quan trọng, ít nhất là đối với xã hội phương Tây là những bệnh kinh niên, những bệnh không phải là truyền nhiễm tỷ như bệnh tim, tiểu đuờng hoặc ung thư. Các bệnh này chiếm đến 71% số tử vong trên thế giới và đòi hỏi những lựa chọn cá nhân chứ không phải tập thể.

Chúng ta có nên bỏ hút thuốc hay tiếp tục hút ? Đi "gym" hay là ra quán nhậu ? Nguy cơ và lợi ích hoàn toàn là do ta lựa chọn và gánh chịu. Covid-19 đòi hỏi một lựa chọn khác : phúc lợi của tập thể chống lại những hạn chế mà cá nhân phải chịu. Ta có thể bị nhiễm bệnh và truyền cho người khác mà không biết.

Nhưng hy sinh những tự do cá nhân đến mức nào là đúng ? Việc một số quốc gia như Hungary lợi dụng cơ hội này để thiết lập một chế độ độc tài là một tấm gương cảnh cáo.

Tại Anh một số hành động của cảnh sát chống lại những vi phạm luật lệ chống tụ tập đã khiến cho một cựu Thẩm Phán Tối Cao Pháp Viện Anh Jonanthan Sumption cảnh báo với đài BBC.

"Khi những xã hội con người bị mất tự do thông thường không phải là vì tự do này bị một kẻ độc tài nào đó lấy đi, mà thường là vì người ta tự nguyện từ bỏ tự do để đổi lấy sự bảo vệ chống lại một nguy cơ nào đó bên ngoài". 

Lê Mạnh Hùng

Nguồn : Người Việt, 02/04/2020

Xã hội băng hoại và mọi trật tự đảo lộn trong tư thế lộng giả thành chân thì không thể nói khác đi ngoài vấn đề đạo đức đã băng hoại. Nhưng đạo đức băng hoại đến từ hai hướng, tự thân vận động của xã hội trong giới hạn bản năng/dân tộc tính và một hướng nữa, đó là tác động chính trị. Và có vẻ như mọi sự băng hoại đạo đức xã hội đều đến từ hướng thứ hai. Xã hội Việt Nam hiện tại, khi các ngành nghề lấy đạo đức làm nền tảng bỗng dưng trở nên băng hoại và vô phương cứu chữa như vậy là do đạo đức bị đánh tráo. Một xã hội đạo đức bị đánh tráo bởi tác động chính trị là một xã hội mà ở đó, người ta có quyền hi vọng rất lớn vào sực phục sinh và tương lai tươi sáng. Bởi căn tính con người vẫn không bị lấy mất.

Đạo đức băng hoại đến từ hai hướng : tự thân vận động của xã hội trong giới hạn bản năng/dân tộc tính và một hướng nữa, đó là tác động chính trị.

Đến đây, câu hỏi sẽ được đặt ra : Ai đã đánh tráo đạo đức của Việt Nam ? Một câu hỏi dài và không thể trả lời thẳng vào vấn đề rằng Cộng sản đã lấy mất cái hay, cái đẹp hoặc giả Cộng sản đã đánh tráo đạo đức của người Việt. Bởi xét cho cùng, chính người Cộng sản cũng là nạn nhân của sự đánh tráo này.

Lý Tưởng, đây là một thứ tiền thân của quyền lực mà đã đụng chạm đến quyền lực thì vô hình trung, đó là một loại ma túy khiến cho người ta lún sâu vào nó, khó thoát ra được. Ban đầu, Lý Tưởng chỉ là một khái niệm hết sức mơ hồ với giới trẻ. Nhưng nó được đặt trong vấn tâm : Tuổi trẻ không có lý tưởng thì sẽ ra sao ? Chính vì kiểu vấn tâm này mà hầu hết thanh niên, tuổi trẻ đều gắn mình với một lý tưởng xây dựng tương lai. Trong xã hội có dân chủ, có tự do và đa nguyên, đa chiều, đa đảng, việc lựa chọn lý tưởng sẽ dễ dàng và phong phú. Ngược lại, trong xã hội cộng sản xã hội chủ nghĩa với cung cách quản lý hà khắc, độc tài, thì lý tưởng duy nhất tuổi trẻ có thể lựa chọn mà không bị sờ gáy vào tương lai chính là lý tưởng cộng sản xã hội chủ nghĩa.

Lý tưởng cộng sản xã hội chủ nghĩa đã ăn mòn não trạng của thanh niên Việt Nam miền Bắc từ năm 1932 đến nay và miền Nam chí ít cũng từ 1975 đến nay. Việc đánh tráo khởi sự từ môi trường giáo dục, từ lớp học vỡ lòng cho đến đại học và trên đại học. Bài ca lý tưởng xã hội chủ nghĩa gắn vào não trạng non nớt của trẻ em bằng hoat động, công tác đội. Đội thiếu niên tiền phong Hồ Chí Minh, sau đó là hàng loạt công tác sao đỏ, cờ đỏ… Mà với đầu óc trẻ nít, chúng tin chắc rằng bảo vệ trật tự trong nhà trường, bảo vệ nội qui nhà trường và nội qui đội thiếu niên chính là đạo đức, là chuẩn mực mà chúng phải nỗ lực, phấn đấu để có được. Lớn hơn một chút, lý tưởng được gắn với hoạt động đoàn và khi vào đại học, lý tưởng được gắn với hoạt động đảng, với tiêu chí học giỏi, điểm cao, phấn đấu được kết nạp đảng. Dường như đây là một qui ước chung để đạt được chén cơm manh áo, để đỡ vất vả và có cơ hội thăng tiến trong tương lai. Chính vì thứ lý tưởng này, con người, trong đó người trí thức trở nên bé mọn trước sân khấu chính trị nếu không kịp phản tỉnh và bứt thoát ra khỏi chốn ấy.

Và, dường như căn tính người Việt, một loại căn tính lương thiện nhưng thụ động và đầy ức chế bởi kinh qua hơn một ngàn năm nô lệ giặc tàu, hơn năm trăm năm vùi mình dưới lớp đất phong kiến và hơn trăm năm đô hộ phương Tây để rồi, chế độ cộng sản mang dáng dấp của phong kiến hiện đại ghé đến, chiếm lấy phần đất màu mỡ mang tên Nhân Dân Việt Nam để tiếp tục phủ bóng. Người Việt đi từ phụ thuộc này sang lệ thuộc nọ, chưa bao giờ bứt thoát, số lượng bứt thoát hết sức hiếm hoi và hạn chế ! Và hành trình đánh tráo khái niệm bắt đầu từ mấy chữ Lý tưởng xã hội chủ nghĩa.

Cái lý tưởng này là gì ? Là tôn thờ Đảng cộng sản và bác Hồ, mặc nhiên xem Bác là Cha Già Dân Tộc, là tấm gương ngàn đời và mặc nhiên chấp nhận Đảng cộng sản là nhà lãnh đạo duy nhất, là ngọn đuốc soi đường mà mỗi thành tố trong xã hội phải nhất nhất noi gương, học tập và làm việc, nỗ lực để đạt được những chuẩn mực đạo đức do Đảng cộng sản đề xướng. Hệ quả của việc này là có những chồng chéo đạo đức hết sức khôi hài. Một ông Hiệu trưởng, một bà Hiệu trưởng, một cô giáo tiêu biểu được chọn vào đối tượng đảng, được kết nạp đảng phải sinh hoạt đảng và nhận sự chỉ đạo từ những Bí Thư chi bộ Đảng khối ngành nghề, khối thôn/ấp, phường/xã, cao hơn một chút là quận/huyện và thành phố/tỉnh… Tất cả đều phải tuân thủ qui luật nghiêm ngặt "còn đảng còn mình" và Bí thư là người quyền lực nhất, là người điều hợp và điều hành mọi mâu thuẫn cũng như quyền lực, quyền lợi. Chính tiếng nói của Bí thư quyết định sống còn của đảng viên.

Một khi mọi qui chiếu đều căn cứ trên lý tưởng đảng/tính đảng và quyền lực đảng thì đương nhiên các giá trị khác như tri thức, quyền tự do, quyền làm người, quyền phát biểu, quyền sáng tạo chỉ căn cứ xoay quanh trục quyền lực đảng với mỹ từ Lý tưởng đảng. Và đây cũng là lúc mà đạo đức bị đánh tráo thê thảm nhất. Một ông/bà Bí thư đảng không có trình độ, nghèo tri thức nhưng lại có bề dày tuổi đảng sẽ không ngần ngại ra lệnh, điều phối và đưa ra những quyết sách đậm tính đảng nhưng thiếu vắng tri thức. Và đến một lúc nào đó, để hợp thức hóa quyền lực đảng, các ông/bà này lại tìm cách chạy chọt, thủ đoạn, léo hánh để có được những tấm bằng chuyên môn, bằng đại học, thậm chí trên đại học với lý do để củng cố quyền lực đảng và gương mẫu, chuẩn mực khi điều hành. Thực ra, trong sâu thẳm của việc này là tham quyền cố vị và sợ bị cấp dưới chê bai mình dốt nát nên phải bằng mọi giá chạy chọt cho có được các loại bằng cấp.

Một khi nắm các loại bằng cấp trên tay cộng với quyền lực đảng, các nhà "lãnh đạo" địa phương tha hồ tác loai tác quái, lộng quyền và chẳng coi các đảng viên cấp dưới ra gì mặc dù họ là những trí thức có thực học. Và cái giá phải trả là mọi qui chiếu đạo đức bị đảo lộn, bị đánh tráo, kẻ vô văn hóa làm chủ xướng cuộc chơi, những trò vô bổ, phản cảm và tục tĩu lên ngôi, được xem như trò chơi bổ ích trong các sinh hoạt ngoại vi. Điều này lý giải tại sao ngày càng nhiều video clip các trò vô bổ và lố lăng của các cán bộ đoàn, đảng xuất hiện. Và bên cạnh đó, sự biến mất của lòng tự trong do tác động chính trị đã khiến cho rất nhiều trí thức sa sút vào nghiện ngập quyền lực, chấp nhận bỏ qua tiếng nói của lương tri, xem các qui chuẩn lãnh đạo đưa ra là chuẩn mực đạo đức. Cuối cùng, đổi tình dục lấy quyền lực, trí thức đi phục vụ bia cho quan chức, trí thức luồn lách, chấp nhận làm nô lệ tình dục cho quan chức… Tất cả không nằm ngoài giấc mơ quyền lực, tiền bạc và đạo đức đã bị đánh tráo.

Đáng sợ nhất ở đây là đạo đức không đánh tráo từ hệ hình này sang hệ hình khác mà đánh tráo từ hệ qui chiếu con người sang hệ qui chiếu súc vật, phi nhân tính. Điều đó là một tiến trình thụ động của trí thức. Và chính sự thụ động này giúp người ta có quyền hi vọng về một sự phục sinh đạo đức dân tộc nếu đặt sự thụ động này vào một bệ phóng sinh động và có đầy đủ quyền con người. Hay nói khác đi, nếu như đục bỏ hệ qui chiếu cũ, thay vào đó hệ qui chiếu có nhân tính thì đạo đức dân tộc cũng trở về bản nguyên.

Viết từ Sài Gòn

Nguồn : RFA, 26/11/2019 (VietTuSaiGon's blog)

Tôi nhớ suốt đời một buổi ngồi coi TV với một gia đình người Pháp. Một phóng sự về ẩm thực Việt Nam. Một ông đầu bếp cầm dao, rạch bụng con rắn quằn quại, lấy máu, uống và mời khách.

Một ông đầu bếp cầm dao, rạch bụng con rắn quằn quại, lấy máu, uống và mời khách.

Ông ta cười cợt, hãnh diện như vừa thực hiện một kỳ công, trước con mắt hãi hùng của người làm phóng sự. Ông chủ nhà người Pháp nhăn mặt, bà chủ nhà che mắt không dám nhìn. Nếu nền nhà không bằng xi măng, tôi đã đào một cái hố chui xuống cho đỡ xấu hổ. Lại thêm một cơ hội muốn chối không phải là người Việt

Những cảnh bạo lực trong xã hội Việt Nam càng ngày càng nhiều trên Internet, trên Facebook. Những cảnh ẩu đả tàn nhẫn, trẻ em bị đối xử dã man, bị bắt nhịn ăn, phơi nắng, học sinh kéo bầy đánh đập một cách hung bạo một em nhỏ yếu ớt hơn, công an tàn nhẫn với dân thấp cổ bé miệng, người ta chửi nhau thậm tệ, thượng cẳng tay, hạ cẳng chân, sau một tai nạn lưu thông hay một chuyện bất đồng.

Ở các nước Tây phương, thỉnh thoảng người ta đưa những vidéo về cảnh súc vật bị đối xử dã man trong các nhà hỏa lò. Những vidéo này chiếu trên TV gây phẫn nộ, hỏa lò bị đóng cửa, ban giám đốc bị cách chức.

Ở Việt Nam, người ta đưa những hình ảnh tàn bạo, dã man, không phải chỉ giữa người với vật, mà giữa người với người. Và đưa lên Internet, ít khi để tố cáo, nhiều khi để khoe khoang một hành động vẻ vang, anh dũng. Cảnh một tên lỗ mãng, cầm gậy đập đầu con chó dẫy đành đạch, cắt tiết, uống máu trước máy quay phim. Cảnh một đàn xúm lại đạp vào đầu, vào mặt một cô bé, một chú bé gầy yếu. Cảnh ông chủ nắm tay đấm mặt một cô bé sưng vù, trước sự hỗ trợ, tán thưởng của gia đình, vì cô bé ăn trộm tiền, đưa lên facebook, với dòng chữ : "hãy nhớ mặt con chó này". Và thiên hạ chuyển đi, thú vị như chuyển một bài thơ, một tác phẩm nghệ thuật.

Ở những xứ có văn hóa, luật pháp cấm đưa hình, đưa tên những vị thành niên trên báo, dù tội nặng tới đâu. Để đương sự có cơ hội làm lại cuộc đời. Ở Việt Nam, người ta đưa hình những cô gái, nhiều khi vị thành niên, bị bắt về tội mại dâm lên báo, lên mạng, với những lời bình phẩm độc ác, thô bỉ, khiến gia đình nhục nhã và nạn nhân phải tự vẫn. Những cô gái bán mình để nuôi thân, nuôi gia đình ở cái tuổi tại một xứ khác, chắc chắn còn cắp sách đi học, đi coi hát, đi du lịch, chạy nhẩy, cười đùa với bạn bè.

Những người đã rời quê hương từ nhiều năm không tưởng tượng đất nước mình sa đọa đến như vậy. Người Việt có nhiều khuyết điểm, nhưng người ta vẫn nghĩ người Việt bản chất hiền lành, từ tâm, chất phác. Ngay cả cái tính tốt cuối cùng ấy cũng đã mất ? Người ta nói đến một xã hội vô cảm. Ghê rợn hơn cả một xã hội vô cảm, đó là một xã hội bất nhân.

Bất cứ một người bình thường nào, ở một xứ bình thường nào, cũng không có can đảm nhìn những video man rợ trên Internet, Facebook Việt Nam, nhưng người Việt ta coi, dửng dưng, thích thú, đồng lõa. Đối xử với nhau như vậy, trách gì người Tàu đối xử tàn bạo với anh em mình ?

Bất cứ một người bình thường nào, ở một xứ bình thường nào, cũng không có can đảm nhìn những video man rợ trên Internet, Facebook Việt Nam - Ảnh minh họa An Ninh Thế Giới (23/03/2015)

Lần đầu tôi có cái cảm tưởng ngỡ ngàng khi tiếp xúc với một nhóm học sinh du học. Một nhóm nữ sinh viên khả ái, thông minh, có kiến thức, có kiến thức hơn là tôi nghĩ, với cái thành kiến của những người đứng từ xa nhìn về. Tôi hỏi : các cô nghĩ Việt Nam sẽ có thay đổi gì không. Một cô bé, rất dễ thương, rất lễ độ, trả lời : "Thưa chú, cháu nghĩ đéo có gì thay đổi. Đâu lại vào đó". Hai người sững sờ là tôi và một ông bạn đã xa nhà từ lâu. Những cô bạn của người phát biểu không bày tỏ một chút khó chịu. Đó là chuyện tự nhiên. Chữ "đéo" trở thành một chữ hàng ngày, rất bình thường, như chào ông, chào bà...

Sự bạo hành bắt đầu bằng ngôn ngữ. Tôi không chê trách cô bé. Tôi rùng mình. Nếu sống trong xã hội đó, giờ này tôi cũng ăn nói như vậy. Cũng nói với khách : Dạ, cám ơn, đéo muốn ăn cơm, còn no bụng quá. Tôi nhìn cô bé, rất dễ thương, ái ngại. Chúng ta chỉ là sản phẩm của xã hội, của môi trường sống.

Nhưng đó là chuyện nhỏ, so với cái văn hóa man rợ, người này trèo lên cổ người khác để sống. Hay chỉ để chứng minh mình hiện diện. Đạp mặt người khác chứng tỏ tôi hiện diện. Je cogne donc je suis (1). Tại sao có thể mất nhân tính đến như vậy ? Bởi vì sống trong một xã hội độc tài, suốt đời bị chèn ép, bị áp bức, bị đối xử như con vật, người ta không có cách gì giải tỏa hơn là quay lại hành hạ những người yếu hơn mình. Lại càng kính nể hơn nữa những người sống trong xã hội chụp giựt đó nhưng vẫn giữ cái thiện, giữ lòng nhân ái.

Tất cả những nghiên cứu xã hội đứng đắn đều đi tới kết luận : những người có hành vi bạo hành thường thường đã là nạn nhân của bạo hành. Là nạn nhân, người ta có một trong hai thái độ. Hoặc đứng về phe kẻ yếu, tranh đấu chống bất công, nhưng rất hiếm. Hiếm, bởi vì phải có nghị lực và lòng bao dung phi thường. Hoặc để trả thù đời, trút lên đầu những người yếu hơn mình những cái mình đã phải chịu đựng.

Đó là cái vòng di chuyền luẩn quẩn (cercle vicieux), bệnh hoạn trong một gia đình. Trên tầm vóc quốc gia, một đại họa. Mỗi người theo hay chống chủ nghĩa cộng sản vì những lý do khác nhau. Tôi từ chối chủ nghĩa cộng sản trước hết vì lý do đó : nó làm tiêu tan cái đẹp của một xã hội tử tế. Nó đưa chúng ta lại gần với thú vật. Ở một xã hội văn minh, người ta kính trọng, lễ độ với mọi người, kể cả, nhất là, những người yếu hơn mình.

Trên Internet, người ta dạy cách trừ chuột hữu hiệu nhất, không cần thuốc độc, không cần bẫy. Mổ đít con chuột, cắt tinh hoàn của con vật, thay vào đó hai hạt đỗ tương, rồi khâu lại. Dần dần hạt đậu trương lên, con chuột đau đớn, phát khùng, cắn đồng loại như điên dại. Đám chuột sợ quá, bỏ chạy, nhà hết chuột. Trước đây có một truyện ngắn, rất hay, tựa là "Khâu đít chuột", quên tên tác giả, nói bóng nói gió về một xã hội như vậy.

Người Việt ta là những con chuột bị thiến, bị khâu, nổi khùng, cắn nhau chí choé. Viết mấy dòng này, tôi nghĩ cả tới những người quá khích, chống bạo lực thì ít, chống nhau, hại nhau, chụp mũ nhau thì nhiều.

Chúng ta đều là những con chuột điên cuồng. Bao giờ mới ý thức được mình bị khâu, những người chung quanh cũng chỉ là nạn nhân bị khâu như mình. Và nhận diện những người khâu đít chuột, thực sự là những kẻ làm khổ mình, biến đời mình, đất nước mình thành địa ngục ?

Paris, 31/05/2017

Từ Thức

(1) Je cogne donc je suis. Tôi đánh đập vậy tôi hiện hữu. Nhại câu nổi tiếng của Descartes, "Je pense donc je suis", tôi suy nghĩ, vậy tôi hiện hữu.