Thông Luận

Cơ quan ngôn luận của Tập Hợp Dân Chủ Đa Nguyên

Gửi cu Thượng nghị sĩ Jim Webb & Nhóm Bạn Cu Long

Dẫn nhập : Cho dù tên tui Thượng nghị sĩ Jim Webb đang được sôi ni nhc ti qua s kin l vinh danh và an táng 81 b hài ct các t sĩ Nhảy dù Việt Nam Cộng Hòa vào 26/10/2019 sp ti – cũng là ngày Quc Khánh ca nn Đ nht Cng Hòa Việt Nam – nhưng vi người viết thì Jim Webb còn là một khuôn mt ni bt trong gii lp pháp Hoa Kỳ t hơn mt thp niên trước, như mt advocate có tiếng nói mnh m bo v con sông Mekong và cư dân lưu vc : "Hoa Kỳ và cng đng thế gii có mt cam kết chiến lược và nghĩa v tinh thn nhm bo v sc khe và an sinh ca cư dân sng ph thuc vào con sông Mekong vi ngun tài nguyên và nếp sng ca h" - Senator Jim Webb’s Press Releases 12/ 08/ 2011

mekong1

Thủ tướng Hun Sen – người luôn ng h các d án đp Trung Quc trên sông Mekong, tiếp Nghị sĩ Jim Webb ngày 19/ 08/ 2009 trong chuyến du hành qua 5 quc gia Đông Nam Á kho sát các d án phát trin Mekong và phương thc s dng nước xuyên lưu vc- Ảnh Getty Images

Từ sự kiện 81 tử sĩ Nhảy dù Việt Nam Cộng Hòa 54 năm sau

Hôm 14/09/2019 là một ngày đáng ghi nh cho người Việt khi cựu Thượng nghị sĩ Jim Webb, đã gi mt thư ng ti cng đng người Vit hi ngoi mi tham d l an táng di hài ca 81 chiến sĩ Nhy dù Quân lc Việt Nam Cộng Hòa. Thượng nghị sĩ Webb viết :

"Tôi muốn chia s vi quý bn bn tin được đăng trong phiên bn đin t báo USA Today vào ngày thứ Sáu, 13/09/2019, và trong bn báo in cui tun. Đây là ln đu tiên chúng tôi xác đnh công khai ngày di chuyn hài ct ca các t sĩ Quân lực Việt Nam Cộng Hòa t Hawaii v California. Như nhiu bn đã biết, điu quan trng đi vi chúng tôi là gii quyết toàn b nhng th tc pháp lý trước khi thc hin l truy điu t sĩ.

Nghi lễ s c hành ti Westminster, California vào sáng ngày Th By, 26 Tháng Mười 2019 ; chúng tôi hy vng s được gp mt s quý bn ti đó.

Tôi cũng kèm theo đây một bc nh do Đại tá Gino Castagnetti h tr mt binh sĩ Không Quân di quan t căn c Không Quân March đêm qua. Di hài ca nhng người lính Việt Nam Cộng Hòa này, hin đang California, chng cui ca cuc hành trình.

Tôi vô cùng biết ơn tt c nhng người đã đóng góp cho n lc ca chúng tôi và xin thông báo là Hi Lost Soldiers Foundation đã có s chp thun hoàn toàn ca IRS vi tưch là một t chc t thin. Tht là tuyt vi !

Jim Webb

mekong2

Đại tá Thủy quân lục chiến Gino Castagnetti [th hai t trái] đang cùng mt nhân viên phi hành đoàn khiêng thùng hài ct ca 81 t sĩ Nhảy dù Việt Nam Cộng Hòa lên chuyến bay t căn c không quân March, Hawaii sang California như trm dng chân cui cùng trong cuc hành trình dài 54 năm ca h.

Jim Webb chiến binh đồng hành của Quân lực Việt Nam Cộng Hòa

"Chúng tôi không bao giờ quên nhng người bn đng hành trong nhng ngày gian kh". Đó là câu nói cm đng trong bài báo ca Jim Webb đăng trên USA Today 15/09/2019 : "Soldiers without a country : We're finally honoring South Vietnamese who fought with us".

James H. Webb sinh năm 1946, một cu chiến binh Thy Quân Lc Chiến M vi nhiu chiến công trong cuc Chiến tranh Vit Nam : ngày 10/07/1969 Trung úy Thủy quân lục chiến Jim Webb được tưởng thưởng huy chương cao quý Navy Cross, dành cho Hi quân & Thủy quân lục chiến – ch đng thứ hai sau Medal of Honor là huy chương cao quý nht ca nước M, do tinh thn chiến đu anh dũng khi đang còn là Tiu đi trưởng thuc Trung đi D, Tiu đoàn 1 Thủy quân lục chiến trong cuc hành quân Tìm và Diệt (Search and Destroy, Jim Webb đã bị nhiu vết thương miểng trong cuc đng trn này. Jim Webb còn được nhng huy chương khác : mt anh dũng bi tinh ngôi sao bc, hai ngôi sao đng và hai chiến thương bi tinh.

Jim Webb là một chính tr gia và cũng là nhà văn, tác gi ca 10 cun sách xut bn. CuFields of Fire (1978) được coi như mt tác phm kinh đin viết v cuc Chiến tranh Vit Nam.

mekong3

Bìa cuốn tiu thuyết Fields of Fire (1978) của Jim Webb được coi như mt tác phm c đin viết v cuc Chiến tranh Vit Nam [ngun Amazon.com/Book.]

Jim còn là phóng viên chiến trường trên các trn đa Trung Đông và Afghanistan, đượgiải thưởng Emmy báo chí với phóng s cho đài truyn hình PBS về hot đng ca Thủy quân lục chiến M (1983) ti Beirut, th đô Lebanon. Jim còn là mt nhà làm phim.

Jim Webb từng là Thượng ngh sĩ, B trưởng Hi quân, Ph tá B trưởng Quc phòng thi Tng thng Ronald Reagan. Tháng 7/2015, Jim Webb ra tranh chc ng c viên Tng thống đng Dân ch nhưng sau đó t rút lui.

Jim Webb tốt nghip tiến sĩ lut Đi hc Georgetown và hành ngh lut sư. Jim có v Vit Nam là Lê Hng sinh năm 1968, nh hơn Webb 22 tui cũng là mt lut sư và có mt con gái tháng 12/2006.

mekong4

Jim Webb giữa trn đa Chiến tranh Vit Nam, năm 1969 do chiến công anh dũng Trung úy Thủy quân lục chiến Jim Webb được tưởng thưởng Navy Cross là mt huy chương cao quý ca Hi quân & Thủy quân lục chiến M, ch đng th hai sau Medal of Honor do Quc hi vinh danh và Tng thng M trao tng.

Jim Webb, người bạn của cư dân sông Mekong

Cho dù, thời đim này tên tui Jim Webb đang được nhc ti qua s kin sôi ni v l tưởng nim vinh danh và an táng 81 b hài ct các t sĩ Nhảy dù Việt Nam Cộng Hòa vào ngày 26 tháng 10, 2019 sắp ti đây, nhưng vi người viết thì Jim Webb còn được biết ti t mt thp niên trước như mt Advocate for the Mekong. Jim Webb có tiếng nói mnh m trong gii lp pháp Hoa Kỳ vi nhng cam kết bo v sông Mekong và toàn lưu vc.

Sau Chiến tranh Vit Nam, s vng bóng ca Hoa Kỳ trong vùng Đông Nam Á đã đ li mt khong trng đa chính tr, và đây cũng chính là cơ hi đ mt Trung Quc đy tham vng mau chóng lp đy. Vi sc bành trướng ca Bc Kinh t kinh tế ti quân s ngày càng đè nặng trên 5 quc gia trong lưu vc sông Mekong, cng thêm vi nhng đng thái hung hãn ca Trung Quc nhm tiến ti : "Tây Tạng hóa Bin Đông (Tibetization of South China Sea)", nói theo ngôn từ rt tượng hình ca B.A. Hamzak, thuc Vin Hàng hi Mã Lai (Maritime Institute of Malaysia - MIMA), trực tiếp đe da ti nhng quyn li thiết thân ca nước M, nên đã đến lúc chính quyn M không th không quan tâm ti s bành trướng ca Trung Quc, mt quc gia đông dân nht thế gii đang nhanh chóng vươn lên như mt siêu cường c v kinh tế ln quân s. Bc Kinh không ch cnh tranh ráo riết mà còn tham vng vượt qua M trong thp niên ti ca thế k này. Nguy him hơn na, nói theo ngôn t ca Jane Perlez, báo New York Times, đó là m"cạnh tranh mt-còn (zero-sum game)". Do đó, sự tr li vi khu vc Đông Nam Á ca Hoa Kỳ là mt tiến trình tt yếu ch không phi là ngu nhiên.

Hoa Kỳ là một trong nhng nước tài tr cho y hi sông Mekong, đng thi cũng đã tng vin tr cho các quc gia Mekong, và có tiếng nói quyền uy trên các t chc ngân hàng ln ca thế gii như Ngân hàng Thế giới (World Bank-WB) và Ngân hàng ot Châu Á (Asian Development Bank-ADB)… Vi tư thế đó cùng vi hành đng tích cc dn thân, Hoa Kỳ hy vng có th tìm li thế đng, hay ít ra cũng có m"vai trò đối trng" hạn chế được phần nào sc bành trướng ca Trung Quc trong toàn lưu vc.

Một khởi đầu từ hành pháp

Từ Hi ngh ASEAN [Hip hi các Quc gia Đông Nam Á], ngày 23/07/2009, theo yêu cu ca M đã có thêm mt cuc hp bên l ca Ngoi trưởng 5 nước : phía M là Hillary Clinton, cùng với 4 ngoi trưởng vùng H lưu sông Mekong bao gm có Thái, Lào, Cam Bốt và Vit Nam ti Phuket, Thái Lan. Đi din cho Vit Nam lúc đó là Ngoi trưởng Phm Gia Khiêm kiêm Phó Th tướng.

Ngoại trưởng M đã nhn mnh ti tm quan trng ca vùng Hạ lưu sông Mekong và vai trò mi quc gia đi vi Hoa Kỳ, cùng vi cam kết h tr nhm thăng tiến hòa bình và thnh vượng cho khu vc ASEAN như mt toàn th. Ngoi trưởng 4 nước Thái , Lào, Cam Bốt và Vit Nam hoan nghênh s hp tác cht ch hơn ca Hoa Kỳ với các quc gia hạ lưu trong nhng lãnh vc có ý nghĩa h tương nhm bo đm s phát trin bn vng trong vùng.

Tiếp theo đó là mt tuyên cáo, liên quan ti nhng vn đ quan tâm chung, đc bit là trong các lãnh vc Môi trường, Y tế, Giáo dc, và Phát triển H tng (infrastructure development) trong khu vc.

Bộ Ngoại giao M cũng đã lên tiếng bày tmối quan tâm v nh hưởng tác hi t nhng con đp đi vi "An ninh lương thc" trong vùng, trong đó phi k ti tm quan trng ca ngun cá sông Mekong là nguồn protein chính đi vi cư dân trong lưu vc.

[Tưởng cũng nên nói thêm, ti nay 2019 Trung Quc đã xây xong 11 con đp thy đin dòng chính khng l và còn tiếp tc xây thêm chui 19 con đp na trên khúc sông Lancang-Mekong thượng ngun, chưa k là Bc Kinh còn sở hu thêm 4 trong s 11 d án đp dòng chính nơi vùng hạ lưu sông Mekong trên lãnh th hai nước Lào và Cam Bốt].

Ngoại trưởng 5 nước đã tho lun v các lãnh vc bao gbiến đi khí hu (1) và làm thế nào đ đáp ng có hiu qu ; phòng chống bnh truyn nhim ; m rng ng dng k thut cho giáo dc và đc bit quan tâm đến vùng nông thôn ; cũng như phát trin h tng. Các Ngoại trưởng đã xét duyt nhng n lc đang tiến hành, và đng ý m ra nhng lãnh vc hp tác mi ; và đc bit hoan nghênh sáng kiế"Kết nghĩa gia hai y hi sông Mekong và sông Mississippi (Sister-River Partnership)" nhằm chia s kinh nghim chuyên môn trong các lãnh vực thích ng vi biến đi khí hu, đương đu vi lũ lt và hn hán, khai thác thy đin và lượng giá nh hưởng, qun lý ngun nước và quan tâm ti an ninh lương thc.

Sáng kiến hạ lưu sông Mekong (Lower Mekong Initiative - LMI) ca Ngoi trưởng Hillary Clinton, với mc đích là to thun và phi hp cách ng x vi nhng thách đ trong phát trin ca toàn vùng qua các hi ngh trao đi thông tin k thut, nhng cuc hi tho hun luyn, và nhng thăm viếng kho sát.

Với 22 triu USD d chi – phi nói là ít, cho các chương trình môi sinh ca 4 quc gia hạ lưu sông Mekong ; mt phn ngân khon y cũng được s dng cho vi"Kết Nghĩa gia hai y hi sông Mekong và Mississippi" nhằm thăng tiến qun lý ngun nước xuyên quc gia, qua kinh nghim t lưu vực sông Mississippi. Số tin y cũng được cơ quan USAID s dng cho vic nghiên cu nh hưởng thay đi khí hu trên ngun nước, an ninh lương thc và trên cuc sng cư dân trong lưu vc.

Theo Aviva Imhof, nguyên Giám đốc truyn thông ca Mngl sông quc tế (International Rivers) thì Cơ quan Kho sát đa cht M (USGS) có th h tr phn k thut trong vic thu thp d kin v thy văn (hydrology), sinh thái (ecology), lưu lượng phù sa (sediment flows) và phm cht nước vi bo đm rng nhng thông tin y được ph biến rng rãi ti qun chúng.

Sáng kiến hạ lưu sông Mekong được xem là có phn nào nh hưởng ti đng lc phát trin trong lưu vc, và gây s chú ý ti nhng vn đ đa dư chính tr đang b th thách.

Cho dù thực cht ban đu là chưa đáng k, nhưng du hiệu tái cam kết ca M vi các quc gia Mekong và ASEAN đã bt đu khiến Trung Quc phi quan tâm nhiu hơn ti các cng đng cư dân và các chánh ph h lưu sông Mekong.

Tới Thượng nghị sĩ Jim Webb và giới lập pháp Hoa Kỳ

Cùng với tiếng nói bên Hành pháp, đã có s cng hưởng ca gii Lập pháp nht là t Thượng vin Hoa Kỳ. Thượng ngh sĩ Jim Webb, vi tư cách là Ch tch Tiểu ban Đông Á và Thái Bình Dương s v ca Thượng vin (Senate East Asian and Pacific Affairs Subcommittee), đã rất tích cc t nhiu năm nhm ngăn nga nhng tn hi không th đo nghch v môi trường do hu qu ca các đp thy đin trên sông Mekong.

Là Thượng ngh sĩ Dân ch tiu bang Virginia t 2006, Jim Webb là một tiếng nói rt năng đng, được báo Washingtonian Magazine bầu chn là mt "Ngôi sao đang lên" ti Thượng vin Hoa Kỳ.

Năm 2009, Thượng nghị sĩ Webb đã thực hin chuyến du hành 2 tun qua 5 quc gia Đông Nam Á đ kho sát các d án phát trin sông Mekong và các phương thc s dng nước xuyên lưu vc. Ông cũng vận đng lôi kéo được nhiu viên chc ngoi giao Hoa Kỳ, các chánh tr gia hoch đnh chánh sách, các chuyên gia môi trường và gii hc gi quan tâm ti nhng nguy cơ phá v s cân bng h sinh thái ca ca con sông Mekong và tm quan trng ca sông Mekong trong phát triển kinh tế và xã hi ca vùng Đông Nam Á.

Thượng nghị sĩ Jim Webb cũng đã tổ chc mt bui điu trn ngày 23/09/2010 trước Ủy ban Ngoại giao Thượng viện vi đ tài : "Thách Đố v nước và an ninh khu vc Đông Nam Á (Challenge to Water and Security in Southeast Asia)" ngoài tiếng nói ca Joseph Yun Ph tá Th trưởng ngoi giao đc trách Đông Nam Á (Deputy Assistant Secretary of State for Southeast Asia) phía Hành pháp, còn có nhng tiếng nói thm quyn và uy tín t các t chc phi chánh ph như Richard Cronin [The Stimson Center], Aviva Imhof [International Rivers], Dekila Chungyalpa [Greater Mekong Program World Wildlife Fund for Nature].

Ủy ban Ngoi giao Thượng vin sau đó đã chun thun ngh quyết ca Thượng nghị sĩ Webb kêu gi các đi din Hoa Kỳ nơi các ngân hàng phát triển đa quc gia (multilateral development banks) cn tuân th trit đ"những tiêu chun quc tế v môi trường" trong bất c mt tài tr ngân sách nào cho d án đp thy đin trên dòng chính sông Mekong. Nghị quyết này như mt h tr cho MRC tuân hành theo thủ t"tham khảo trước (prior consultation process)" cho mỗi d án xây đp và đng thi cũng kêu gi c Miến Đin và Trung Quc gia tăng hp tác vi MRC.

Nghị quyết y cũng kêu gi hoãn xây các con đp dòng chính sông Mekong đồng thi thuyết phc chánh quyn Tng Thng Obama tăng thêm ngân sách cho Sáng kiến hạ lưu sông Mekong (LMI), h tr cho "các dự án xây dng h tng cơ s (infrastructure projects)" và tìm giải pháp bn vng thay thế cho các d án đp thy đin dòng chính Mekong.

Trong mt lá thơ gi Ngoi trưởng Hillary Clinton vào ngày 27/10/2010, Thượng nghị sĩ Webb đã yêu cu B Ngoại giao tiến xa hơn na trong tăng cường hp tác và thăng tiến phát trin bn vng đi vi các d án đp thy đin dòng chính sông Mekong.

Thượng nghị sĩ Webb phát biểu : "Là một thành viên tài tr cho MRC, Hoa Kỳ chun b xem xét vic rút li ngân khon đóng góp nếu như các chương trình v con đp không đt được tiêu chun môi trường được quc tế chp nhn". Và ông đề ngh Ngoi trưởng Hillary Clinton nêu lên các vn đ mọi cp bc, vi tt c các quc gia thành viên, bao gm c Thái Lan và Trung Quc – là hai quc gia tài tr chính cho các d án đp dòng chính hạ lưu sông Mekong.

"Hoa Kỳ và cộng đng thế gii có mt cam kết chiến lược và nghĩa v tinh thn nhm bo v sc khỏe và an sinh (wellbeing) của cư dân sng ph thuc vào con sông Mekong cùng vi ngun tài nguyên và nếp sng ca h".

Ngày 12/08/2011, Ủy hi sông Mekong (MRC) thông báo v quyết đnh tHội ngh cp B trưởng ti Siem Reap là hoãn xây con đp Xayaburi, cũng là con đập dòng chính đu tiên thuc lưu vc dưới sông Mekong, vi lý do đ có thêm thi gian nghiên cu v tác hi môi trường ca con đp.

Ngay cùng ngày, từ th đô Washington, Thượng nghị sĩ Jim Webb đã phát bi"Đây là bước quan trng hướng ti mt chánh sách trách nhiệm nhm bo v nhng điu kin kinh tế và môi trường cho hơn 60 triu cư dân trong lưu vc". Thượng nghị sĩ Webb tiếp : "Nhng n lc ca MRC đ duy trì s n đnh môi trường và kinh tế ca vùng hạ lưu sông Mekong chng t ước mun tôn trng quyn hn v ngun nước của các quc gia trong lưu vc và đng thi cũng quan tâm t"những tiêu chun chính đáng v môi trường (proper environment standards)" khi đánh giá những d án xây đp thy đin" (2).

Bản Nghị quyết 227 của Thượng viện Mỹ

Bản Ngh quyết S. Res. 227 ca Thượng vin Hoa Kỳ : Kêu gọi bo v Lưu vc sông Mekong và gia tăng h tr hoãn xây các con đp dòng chính sông Mekong. Bản Ngh quyết được bo tr ca các Thượng nghị sĩ Jim Webb, Virginia, và Thượng nghị sĩ James Inhofe, Oklahoma và Thượng nghị sĩ Richard Lugar, Indiana được thông qua ngày 07/07/2011 vi toàn văn bn ni dung như sau :

Mekong là con sông dài thứ 12 trên thế gii, bt ngun t cao nguyên Tây Tng và chy sut 3 ngàn dm qua Trung Quốc, Miến Đin, Thái Lan, Lào, Cam Bốt và Vit Nam. Khúc sông Mekong hạ lưu là ngun nước ngt, ngun thc phm và cơ hi kinh tế cho hơn 60 triu dân lưu vc.

Sự đa dng sinh hc ca sông Mekong ch đng th hai sau con sông Amazon, vi khong 1.500 chủng loi cá trong s đó có hơn 1/3 thuc loi di ngư (migratory fish), ngược dòng Mekong và các ph lưu trong chu kỳ sinh sn và tăng trưởng ; đa s thuc loi cá đánh bt trao đi thương mi.

Sông Mekong cũng là cái nôi của 2 quc gia xut cng go ln nhất là Thái Lan và Vit Nam (3) và là vựa cá nước ngt ln nht vi 4 triu tn mi năm tr giá lên ti 9 t USD và cũng chiếm ti 80% lượng protein đng vt ca cư dân lưu vc.

Trung Quốc đã xây 11 con đp trên dòng chính Mekong thượng lưu ; và còn tiếp tc xây thêm nhiu con đp khác na. Thái Lan, Lào, Cam Bt và Vit Nam cũng đang hoch đnh xây hoc tài tr cho 11 con đp dòng chính trên khúc sông Mekong hạ lưu. Các cuc nghiên cu khoa hc đã rt quan tâm ti nh hưởng tác hi ca các con đp dòng chính trên dòng chy, ngun cá và sinh vt hoang dã.

Ủy ban sông Mekong (MRC) là mt t chc bao gm 4 nước Thái Lan, Lào, Cam Bốt và Vit Nam qua mHiệp đnh Hp tác phát trin bn vng được ký kết ti Chiang Rai tháng 04/1995 vi tha thun hp tác qun lý con sông Mekong, phát trin theo hướng bn vng, mang li li ích cho tt c các quc gia trong lưu vc.

Mọi thành viên MRC cùng đng ý "bằng mi cố gng phòng tránh, làm nh hay gim thiu nhng hu qu tác hi trên môi trường, đc bit vi lượng và phm cht nước, h sinh thái nước (aquatic ecosystem), và s cân bng sinh thái ca toàn con sông (river system), do phát trin và x dng các ngun nước Lưu vc sông Mekong" [Điều 7, Mekong Agreement 1995].

MRC đã bảo tr cho công trình Lượng giá chiến lược môi sinh (Strategic Environmental Assessment) của ICEM [International Centre for Environmental Management Oct 2010], đi vi d án các con đp dòng chính hạ lưu sông Mekong, và đã đi ti kết lun là các con đp có th gây hu qu nghiêm trng v môi sinh bt kh phc hi, cùng vi nhng tn tht lâu dài v tính đa dng sinh hc và s lành mnh ca toàn h sinh thái sông Mekong.

Những thay đi y có th đe dọa ti "An ninh lương thực" trong vùng, ngăn chn ngun di ngư, gây tn tht trên tính đa dng sinh hc, gim dòng chy phù sa, gia tăng nn nhim mn, gim lượng nông phm, và gây bt n cho các nhánh sông rch và c gây st l vùng cn duyên đồng bằng sông Cửu Long.

Hoa Kỳ có những quyn li đáng k c v kinh tế và chiến lược trong lưu vc sông Mekong và nhng quyn li y có th b đe da nếu như vic xây nhng con đp dòng chính y có th gây bt n chánh tr trong vùng.

Sáng kiến hạ lưu sông Mekong (LMI) do Bộ Ngoại giao M khi xướng vào tháng 7/2009 liên kết 4 quc gia Thái Lan, Lào, Cam Bốt và Vit Nam trong nhng "vấn đ an ninh v nước", xây dựng tim năng vùng, và to thun cho hp tác đa phương trong vn đ qun tr hu hiu các ngun nước.

Tài trợ cho Sáng kiến hạ lưu sông Mekong khi đu chú tâm ti ti ba tr ct (pillars) : môi trường, y tế, giáo dc, và riêng tr th 4, cơ s h tng thì hu như b ng và không có ngân khon. Trong khi cơ s h tng là yếu t thiết yếu thăng tiến kh năng điu hp việc xây dng các công trình thy đin trong vùng.

Ngày 22/09/2010, Lào gửi ti MRC d án đp Xayaburi đ dược xét duyt ; đây là con đp h lưu đu tiên trong chui 9 con đp dòng chính trong lãnh th Lào (4).

Ngày 19/04/2011, các đại din Ủy ban Liên hp MRC hp đ tho lun v d án đp Xayaburi đã không đt được s đng thun nhưng cũng đng ý vi nhau rng quyết đnh sẽ được hoãn li cho ti kỳ hp cp B trưởng ca 4 nước sp ti.

Ngày 8/5/2011, chánh phủ Lào đng ý tm hoãn công trình Xayaburi vi kế hoch kho sát thêm v lượng giá môi trường, nhm đáp ng mi quan tâm ca các quc gia láng ging.

Từ nhng d kin trên, Thượng viện Hoa Kỳ :

1. Kêu gọi chánh ph M nhn đnh rõ s khác bit hoàn cnh gia các quc gia ven sông Mekong, bao gm các khía cnh năng lượng, tài nguyên thiên nhiên, và đng thi h tr cho nn tng phát trin hiu qu (cost-effective) đáp ứng được nhu cu sn xut đin, tăng trưởng kinh tế và gim nghèo khó.

2. Kêu gọi các đi din ca Hoa Kỳ trong các ngân hàng phát trin đa quc gia vn dng tiếng nói và quyn đu phiếu đ chng li vic h tr tài chính cho các d án đp thy điện dòng chính Mekong nếu chưa được phi hp đy đ trong phm vi vùng và có th gây nhng tác hi đáng k v môi trường, đi sng cư dân, và phát trin kinh tế ven sông và trong lưu vc.

3. Khuyến khích Hoa Kỳ gia tăng cam kết vi các quc gia Mekong qua Sáng kiến hạ lưu sông Mekong (LMI) và gia tăng h tr"năng lượng và an ninh nước" thuộc vùng Đông Nam Á.

4. Kêu gọi chánh ph Hoa Kỳ lãnh đo Sáng kiến hạ lưu sông Mekong (LMI) quan tâm nhiu hơn ti kh năng xây dng các d án v năng lượng và cơ s h tng nước.

5. Hoan nghênh quyết đnh ca chánh ph Lào tm hoãn xây công trình đp Xayaburi đ đáp li mi quan tâm ca các quc gia lân bang.

6. Hỗ tr hoãn xây chui các con đp dòng chính Mekong cho ti khi các cuc lượng giá môi sinh hoàn chnh, đng thi vi kế hoch điu hp đa phương được hoàn tt.

7. Kêu gọi mi quc gia ven sông Mekong, bao gm c Trung Quc tôn trng quyn ca các quc gia khác trong lưu vc và cn quan tâm ti bt c s bt đng hay mi e ngi nào đi vi các d án đp sông Mekong.

8. Khuyến khích các thành viên của MRC tôn trng th tc "tham vn trước (prior consultation)" qua tiến trình xây đp tri vi các giai đon như : Th tc Thông báo (Procedures for Notification), Tham vn trước (Prior Consultation(, Chun thun (Agreement).

9. Kêu gọi các chánh ph Miến Điện và Trung Quốc ci thin hp tác vi MRC, chia s thông tin v lưu lượng nước và tham d vào các tiến trình quyết đnh trong vùng (regional decision-making processes), trong phát trin và s dng sông Mekong. Và

10. Hỗ tr các quc gia hạ lưu sông Mekong thu thp dữ kin và phân tích nh hưởng các d án phát trin dc theo sông Mekong.

Liệu Sáng kiến hạ lưu sông Mekong đã trở thành quá khứ ?

Sự tr li khu vc Đông Nam Á ca Hoa Kỳ qua Sáng kiến hạ lưu sông Mekong (LMI) cho đến nay đã qua 10 năm, nhưng vn còn mang tính cách rất tượng trưng vi mt ngân khon đu tư chưa tương xng so vi tm vóc ca chánh sách và nhu cu ca các quc gia trong lưu vc. Lại càng chưa th nói là có kh năng "đi trng" đi vi áp lc bành trướng ngày càng gia tăng ca Trung Quc, khi mà Bc Kinh đang ở thế thượng phong trong Đại tiểu vùng sông Mekong (Greater Mekong Subregion - GMS) so vi Hoa Kỳ trong nhiu lãnh vc :

- Trung Quốc có một đa dư tiếp cn, s hu mt na chiu dài con sông Lancang-Mekong chy xuyên sut qua 6 quc gia thay vì vi Hoa Kỳ là c một khong cách đi dương.

- Trung Quốc đang và sẽ s hu thêm nhng con đp dòng chính khng l trên thượng ngun khiến con sông Mekong tr "thành tháp nước và nhà máy đin" ca Trung Quc.

- Trung Quốc đã và đang mở rng nhng đc khu kinh tế SEZs (Special Economic Zones) "Made in China" trong lưu vc [Lào, Cam Bốt, Vit Nam] vi nhân lc tài lc và các h tng cơ s có kh năng bám tr lâu dài.

- Trung Quốc có một lc lượng quân s được quyn ngang nhiên tun tra trên sông Mekong bên ngoài lãnh th Trung Quc t tháng 12/2011 nhằm bo v an ninh và nhng đc quyn kinh tế.

- Trung Quốc đang tận khai thác tình trng phân hóa khi ASEAN và các quc gia Mekong, đin hình là s rn v ca ba nước Đông Dương vi Cam Bốt và tiếp theo là Lào đang tách ri Vit Nam đ đi dn vào qu đo ca Bắc Kinh.

- Trung Quốc có một ngun tin gn như vô hn, là ch n ca Hoa Kỳ, và dư kh năng đ tài tr cho các công trình cơ s h tng và c nhng con đp dòng chính h lưu sông Mekong.

Ngoài nguồn tin t Trung Quc, khai thác thy đin sông Mekong nay có phn dễ dàng hơn nhiu khi mà s vn đu tư còn có th đến t nhng ngân hàng thương mi trong vùng như Thái Lan, Mã Lai, Vit Nam… thay vì như trước đây phi được tài tr t các t chc tài chánh quc tế ln mà M rt có nh hưởng như Ngân hàng Thế gii, Ngân hàng Phát triển Châu Á.

Mike Pompeo và Sáng kiến hạ lưu sông Mekong

Mười năm sau Ngoi trưởng Hillary Clinton (2009), ngày 1/8/2019 trong cuc hp các B trưởng Ngoi giao ASEAN Bangkok, Ngoi trưởng Hoa Kỳ Mike Pompeo nhc lSáng kiến hạ lưu sông Mekong (Lower Mekong Initiative) (5), Mike Pompeo lên tiếng ch trích Trung Quc đã xây các đp thy đin dòng chính sông Mekong gây nh hưởng nghiêm trng đến các quc gia h ngun.

"Mực nước ca con sông đang mc thp nht trong mt thp k qua, mt vn đ có liên quan đến quyết đnh đóng nước t thượng ngun ca Trung Quc", Ngoại trưởng Pompeo phát biu tiếp.

Pompeo cũng nói đến vic Trung Quc cho n mìn, no vét lòng sông, tun tra dòng sông bên ngoài khu vực thuc Trung Quc, tìm cách áp đt các lut l lên vic qun lý dòng sông, và do đó làm yếu đi vai trò ca y hi sông Mekong.

mekong5

Ngoại trưởng Hoa Kỳ Mike Pompeo (th ba t trái), Ngoi trưởng Vit Nam Phm Bình Minh (th hai t phi) ti Hi ngh cp B trưởng Bangkok, Thái Lan hôm 1/8/2019 trong dp k nim 10 năm Sáng kiến H lưu Mekong [ngun : US Embassy in Vietnam]

Ngoại trưởng Pompeo cũng nói đến cam kết ca Hoa Kỳ và Nht Bn trong vic hp tác vi các nước thuc lưu vc sông Mekong đ đi phó vi nhng khó khăn. Đi tác năng lượng Mekong Nht Bn – Hoa Kỳ [JUMP - Japan-U.S. Mekong Power Partnership], s xây dng các mng lưới dn đin trong khu vc, và Hoa Kỳ cam kết s đóng góp hơn 29 triu đô la.

Và chính phủ M đang làm vic vi Quc hi đ cung cp mt khon tr giúp tr giá 14 triu đô la cho các nước sông Mekong đi phó vi ti phm xuyên quc gia, buôn người, ngăn chn vic buôn bán đng vt hoang dã, đi phó vi s lan rng ca vic buôn lu thuc phin t khu vc Tam Giác Vàng. Đó là nhng chương trình tr giúp mang tính nhân đo nhưng xét v giá tr chiến lược thì rt manh mún…

Và người viết không th không t hi : vị trí chiến lược ca Hoa Kỳ hin nay là đâu trên Bàn c sông Mekong ?

Thiếu thc cht chiến lược (short on substance), thiếu mt chính sách liên tc và nht quán t phía Hoa Kỳ : đó là thực trng t nhiu năm nay ca Sáng kiến hạ lưu sông Mekong (LMI).

Các viên chức M t Hành pháp ti Lập pháp by lâu đã nói nhiu v cam kết vai trò m rng ca Hoa Kỳ trong lưu vc sông Mekong [Sáng kiến hạ lưu sông Mekong ca B Ngoi giao, Nghị quyết Res. 227 ca Thượng vin] nhưng ri vi chính sách luôn "xoay trc", và vi "tng số đu tư thì chưa đáng k" c v phm ln lượng. Cũng trong sut 10 năm qua, Hoa Kỳ gn như tê lit, không có đng thái tích cc và hiu qu nào ngăn chn khi Trung Quc liên tc cung cp vn đu tư, k thut và trang b xây đp đ Lào có th ct đon dòng chính sông Mekong với các con đp Xayaburi, Don Sahong ti Pak Beng, Pak Lay và sp ti đây là con đp ln Luang Prabang – và tht tr trêu vi đa phn vn đu tư là t PetroVietnam, mt Vit Nam đang cm súng t bn vào chân mình !

Hoa Kỳ càng ngày càng bị Trung Quc ln lướt không ch trên toàn lưu vc sông Mekong mà c Bin Đông. Đ có th tranh giành nh hưởng vi Bc Kinh, dĩ nhiên, có mt cái giá tương xng phi tr v phía Hoa Kỳ có th phc hi nh hưởng và uy tín ti khu vc Đông Nam Á vi thế mnh và có kh năng đi trng hu hiu vi Trung Quc.

Ngô Thế Vinh

Nguồn : VOA, 27/09/2019

Ghi chú của người viết :

(1) nhưng ngót mt thp niên sau, climate change đã hoàn toàn b Donald Trump, Tổng thống M đương nhim ph nhn.

(2) trong thc tế năm 2019 ch 8 năm sau, con đp dòng chính Xayaburi cũng đã được xây xong cùng vi con đp Don Sahong, và còn thêm 3 d án đp dòng chính na là : Pak Beng, Pak Lay và mi đây Luang Prabang đang được chính ph Lào cho trin khai, đang là nhng báo hiu mt tương lai rt m đm ca con sông Mekong và Đồng bằng sông Cửu Long của Vit Nam.

(3) va lúa ca Thái Lan ch yếu ph thuc vào đng bng Châu th sông Chao Phraya ch không phi sông Mekong.

(4) 2 con đp Stung Treng và Sambor trong lãnh th Cam Bốt.

(5) LMI do B Ngoại giao M khi xướng vào tháng 7/2009.

Tham khảo :

1. Challenge to Water and Security in Southeast Asia ; U.S. Senate Committee on Foreign Relations ; Presiding : Senator Webb, Thursday, September 23, 2010

2. Press Releases : Senator Webb : Mekong River Commission Announcement on Xayaburi Dam "Important Step Toward Responsible Policy" ; December 8, 2011 

3. Sen. Webb Calls on Sec. Clinton to Strengthen Cooperation to Avert Crisis in Mekong River Region of Southeast Asia. Says U.S. should consider withdrawing funding for Mekong River Commission if environmental standards are not met.

4. In The Senate of The United Stated : The full text of S.Res. 227 (as passed July 7, 2011), (Mr. Webb, Mr. Inhofe, and Mr. Lugar) A resolution calling for the protection of the Mekong River Basin and increased United States support for delaying the construction of mainstream dams along the Mekong River.

5. China Sees U.S. as Competitor and Declining Power, Insider Says ; By Jane Perlez, April 2, 2012

Published in Diễn đàn