 | Tổng quan: | 3070834 |
Thế giới thấy rõ ràng là từ nay Mỹ sẽ áp dụng luật chơi mới; phương Tây dĩ nhiên ủng hộ mạnh mẽ bước đột phá này. Một số nước ASEAN bày tỏ tự étain hơn; riêng Việt Nam vẫn kiên trì lập trường, không có dấu hiệu chuyển hóa và hầu như cũng không hề có bất cứ sự thay đổi nào trong quan điểm chính thống. Mỹ thay luật chơi bằng tuyên bố: "Chúng tôi đang làm rõ một điều: Các tuyên bố của Bắc Kinh đối với tài nguyên ngoài khơi trên hầu hết Biển hông bn bn trn hn hầu hết Bin hng à là. nhằm kiểm soát chúng ". Lần đầu tiên, Washington mở đầu tuyên bố một cách trực diện, công khai quan điểm của mình đối với các yêu sách quá đáng của Bắc Kinh ở Biển Đông.
Tập trận chung giữa Mỹ, Nhật và Philippines ở tỉnh Zambales, Philippines hôm 6/10/2018 - AFP
Một số chuyên gia cho rằng tuyên bố rạng sáng 14/7 của Bộ Ngoại giao Mỹ chưa hẳn mang tới thay đổi trực tiếp, ngay lập tức nào. Nhưng về góc độ ngoại giao, tuyên bố ấy là cú hích lớn cho nhận thức chung và cam kết lâu dài. Chuyển sang triết lý mới trong lượng định và đánh giá việc Trung Quốc quân sự hóa trên Biển Đông bao lâu nay, chính quyền Trump dấy lên hy vọng, từ nay, Trung Quốc khó có thể hành xử trên vùng biển quốc tế này như cái ao, cái hồ của riêng nhà mình. Luật chơi mới trong tuyên bố của Pompeo có hai phần rõ rệt : hoàn toàn bác bỏ yêu sách của Trung Quốc và công khai thừa nhận quyền hàng hải của các nước khác có liên quan.
Về yêu sách của Trung Quốc, Mỹ nêu rõ lập trường bác bỏ hầu hết các yêu sách hàng hải của Bắc Kinh ở Biển Đông, bao gồm bãi Tư Chính ngoài khơi Việt Nam ; Bắc Kinh đã không đưa ra cơ sở pháp lý nhất quán nào cho yêu sách "đường chín đoạn" ở Biển Đông kể từ khi chính thức ra tuyên bố đó vào năm 2009. Mỹ cũng tái khẳng định phán quyết đạt được sự thống nhất ngày 12/7/2016, tại Tòa trọng tài thành lập theo Công ước Luật biển của Liên Hiệp Quốc (UNCLOS-1982). Phán quyết này đã bác bỏ yêu sách hàng hải của Trung Quốc, nhấn mạnh yêu sách ấy không có cơ sở luật pháp quốc tế.
Về công nhận quyền hàng hải của các nước khác, đây là lần đầu tiên Washington khẳng định rõ ràng, Trung Quốc không có vùng đặc quyền kinh tế hay thềm lục địa bên ngoài phạm vi 12 hải lý tính từ các đảo. Với việc đề cập cụ thể tới bãi Tư Chính, bãi Cỏ Rong, đá Vành Khăn, cụm bãi cạn Luconia và vùng biển ngoài khơi đảo Natuna Besar, Hoa Kỳ gần như đã đưa ra một "làn ranh đỏ" (red line) và phát đi tín hiệu rằng nước này sẽ có thái độ mạnh mẽ hơn nếu Trung Quốc tiếp tục những hành động quấy rối như khu vực và giới đã chứng kiến trong mấy năm qua.
Ngày 14/7 tại một hội thảo về Biển Đông do Trung tâm Nghiên cứu chiến lược và quốc tế (CSIS) tổ chức, Trợ lý Ngoại trưởng Mỹ Stilwell thẳng thừng chỉ trích Trung Quốc về việc yêu sách, bắt nạt và kiểm soát trên biển. Mô tả cách hành xử của Trung Quốc thời gian qua, ông Stilwell khẳng định : "Chúng tôi sẽ không còn cho rằng mình sẽ trung lập nữa và không loại trừ khả năng trừng phạt những quan chức Trung Quốc tham gia các hoạt động mà Mỹ đánh giá là phi pháp ở Biển Đông". Thực tế, qua động thái gần đây, các chuyên gia cho rằng đã có sự thay đổi lớn trong cách tiếp cận của Mỹ về tình hình Biển Đông. Nhưng để khẳng định Mỹ "không còn trung lập nữa" như trước đây, thì còn cần kiểm chứng thêm trên thực tế.
Không mấy ngạc nhiên, Nhật Bản và Úc đã nhanh chóng ủng hộ cách tiếp cận mới này của Mỹ. Trong buổi họp báo cùng ngày 14/7, Ngoại trưởng Nhật Bản Motegi Toshimitsu đã hoan nghênh và ủng hộ tuyên bố của Ngoại trưởng Mỹ về lập trường phản đối các yêu sách hàng hải của Trung Quốc ở Biển Đông. Ngoại trưởng Motegi nhấn mạnh, lập trường của Nhật Bản là các bên đương sự cần phải tuân thủ phán quyết của Tòa Trọng tài thường trực (PCA) vào tháng 7/2016 phủ nhận quyền lịch sử và "đường chín đoạn" của Trung Quốc tại Biển Đông. Đồng thời, Nhật Bản sẽ tiếp tục hợp tác với cộng đồng quốc tế, trước hết là với Mỹ để bảo vệ tự do hàng hải.
Ngày 16/7, Thủ tướng Úc Scott Morrison tuyên bố Canberra sẽ tiếp tục ủng hộ tự do hàng hải ở Biển Đông. "Úc giữ vững lập trường nhất quán trước nay là ủng hộ rất mạnh mẽ cho tự do hàng hải trên Biển Đông", Thủ tướng Morrison phát biểu trong buổi họp báo tại thủ đô Canberra. Ông Morrison cho biết thêm Úc đóng vai trò mang tính xây dựng ở Biển Đông và sẽ tiếp tục có hành động, tuyên bố cùng những sáng kiến riêng của mình.
Tuy Tổng thống Donald Trump cá tính thất thường, nhưng tuyên bố của Pompeo không phải ngẫu nhiên, mà đã được chuẩn bị khá kỹ lưỡng, phản ánh xu thế "bài Trung" hay "tách khỏi Trung Quốc" đang tăng lên không chỉ ở Mỹ mà còn ở các nước phương Tây khác (như Úc, Anh và Nhật Bản). Trong khi người Mỹ và phương Tây phân hóa mạnh và tranh cãi kịch liệt về nhiều vấn đề quốc tế, nhưng họ lại đồng thuận với nhau về lập trường "bài Trung".
Theo Cựu phó Trợ lý bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Elbridge Colby, để ngăn chặn các hành động của Trung Quốc muốn tạo ra "chuyện đã rồi" (fait accompli) trên Biển Đông, Mỹ và đồng minh cần phải ngăn chặn Trung Quốc ngay từ đầu. Nay là lúc các nước ASEAN phải đoàn kết như một bó đũa và thông qua các cơ chế an ninh khu vực để tham gia tuần tra hàng hải chung, trong khuôn khổ ASEAN+3, ADMM+ hoặc là "Bộ tứ Mở rộng" – Quad Plus, tức là ngoài Mỹ, Nhật, Úc và Ấn cần có thể thêm ASEAN ( ?) – đang hình thành.
Trước tới giờ, hễ Mỹ nói A thì Trung Quốc nói B, đấy là điều hiển nhiên. Trong mọi chuyện, chứ không cứ gì về Biển Đông, Trung Quốc luôn tìm cách đối đầu với phần còn lại của thế giới, không riêng gì với Mỹ hay phương Tây. Nhưng lần này, ngoài việc phản ứng quyết liệt, lập luận Bắc Kinh phản đối tuyên bố của Washington chẳng thuyết phục được ai. Trung Quốc lập luận Mỹ không có tranh chấp chủ quyền trên Biển Đông thì "đừng xía" vào đây. Nói vậy là không đọc kỹ UNCLOS, hoặc đọc mà không hiểu, hay hiểu nhưng cố nói bừa.
Phần mở đầu và các nguyên tắc chỉ đạo của UNCLOS viết : "Tính đến các lợi ích và nhu cầu của toàn thể loài người và đặc biệt là các lợi ích và nhu cầu riêng… dù có biển hay không có biển" và "khu vực đáy biển và đại dương, cũng như lòng đất dưới đáy các khu vực nằm ngoài thẩm quyền quốc gia đều là di sản chung của loài người và việc thăm dò, khai thác khu vực này sẽ được tiến hành vì lợi ích của toàn thể loài người, không phụ thuộc vào vị trí địa lý của các quốc gia…" Với tinh thần này, có thể thấy, ngoài quốc gia ven biển có những đặc quyền không thể chối cãi, bất kỳ quốc gia nào trên thế giới đều có quyền khai thác, sử dụng các vùng biển trên thế giới một cách hợp pháp và hợp lý.
Trong bản tuyên bố chung khi kết thúc Thượng đỉnh ASEAN-36 cách đây hai tuần, lãnh đạo các quốc gia ASEAN dường như tự tin hơn khi đã dám nêu mối quan ngại về những diễn biến gần đây tại Biển Đông và nhấn mạnh tầm quan trọng của UNCLOS-1982. Đối với họ, Công ước là cơ sở để xác định các quyền lợi hàng hải, quyền chủ quyền, quyền tài phán và lợi ích hợp pháp đối với các vùng biển. Các lãnh đạo ASEAN một lần nữa khẳng định các bên phải "giải quyết hòa bình các tranh chấp phù hợp với luật pháp quốc tế, trong đó có UNCLOS-1982".
Tàu Hải cảnh của Trung Quốc nhìn từ tàu Cảnh sát biển của Việt Nam hôm 14/5/2014 Reuters
Như vậy là ASEAN có thêm đà từ Mỹ, còn Việt Nam có thêm hậu thuẫn từ ASEAN liên quan tuyên bố của Pompeo, nhất là từ Philippines, Malaysia và Indonesia, để đối trọng với Trung Quốc về vấn đề Biển Đông. Nhưng liệu tình đoàn kết này có lâu bền hay không thì vẫn là câu hỏi còn bỏ ngỏ, vì cho tới nay Trung Quốc đã "mua đứt" được một vài nước trong khối và ASEAN đã nhiều lần bị chia rẽ trên vấn đề này. Trước đây, ASEAN có nói là phải "phù hợp với luật pháp quốc tế", nhưng cụm từ "luật pháp quốc tế" còn tương đối mơ hồ, chung chung. Năm nay, cụ thể hơn, Tuyên bố đã nhấn mạnh đến vai trò của Công ước 1982 và bất cứ chỗ nào có nhắc đến luật pháp quốc tế thì đều đi kèm với công ước này.
Trong cùng ngày 14/7, Bộ Quốc phòng Philippines đã ra ngay một tuyên bố ủng hộ lập trường của cộng đồng quốc tế về việc tuân thủ luật pháp, tôn trọng phán quyết của tòa thường trực trong vụ kiện "đường chín đoạn" của Trung Quốc ở Biển Đông. "Chúng tôi nhất trí mạnh mẽ với lập trường của cộng đồng quốc tế rằng nên có một trật tự dựa trên luật lệ ở Biển Đông. Chúng tôi kêu gọi Trung Quốc tuân thủ phán quyết của Tòa trọng tài thường trực (PCA) và tuân thủ Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật biển (UNCLOS) mà Trung Quốc vốn là bên đã ký kết", thông cáo của Bộ Quốc phòng Philippines ký tên bộ trưởng Delfin Lorenzana nêu rõ như thế.
Còn Malaysia, trong một thông cáo báo chí về quan điểm đối với tuyên bố ngày 13/7 của Ngoại trưởng Mỹ, Ngoại trưởng Hishamuddin nhấn mạnh : "Malaysia sẽ tiếp tục đóng vai trò tích cực trong việc đảm bảo Biển Đông là vùng biển của hòa bình và thương mại. Các vấn đề liên quan đến Biển Đông phải được giải quyết hòa bình dựa trên các nguyên tắc được thừa nhận của luật pháp quốc tế, trong đó có UNCLOS-1982". Ngoại trưởng Hishamuddin cho biết những nỗ lực ngoại giao của Malaysia hồi tháng Năm vừa qua đã khiến tàu khảo sát Hải Dương Địa Chất 8 cùng đội tàu hộ tống của Trung Quốc phải rời khỏi khu vực giàn khoan West Capella.
Tại Jakarta, ngày 16/7, Ngoại trưởng Indonesia Retno Marsudi đã bày tỏ quan ngại về các diễn biến gần đây tại Biển Đông. Ngoại trưởng Retno nhấn mạnh hòa bình và ổn định ở Biển Đông là hi vọng của mọi quốc gia, nêu rõ việc tôn trọng luật pháp quốc tế, bao gồm UNCLOS-1982, là mấu chốt để biến Biển Đông thành vùng biển hòa bình và ổn định. Ông Retno nhấn mạnh : "Quan điểm của Jakarta về Biển Đông rất rõ ràng và nhất quán. Việc tôn trọng luật pháp quốc tế, bao gồm UNCLOS-1982, là vấn đề mấu chốt và cần được tất cả các bên duy trì". Indonesia cũng từng khẳng định những tuyên bố về chủ quyền đơn phương của Trung Quốc về Biển Đông là không có cơ sở pháp lý, vi phạm UNCLOS-1982 và chưa bao giờ được luật pháp quốc tế công nhận.
Một số chuyên gia quốc tế cho rằng tuyên bố của Pompeo là một thời cơ, một điểm tựa rất lớn để chính phủ Việt Nam có thể đưa ra những phát ngôn và hành động mạnh mẽ hơn nữa trong việc bảo vệ chủ quyền, lẽ phải. Tuyên bố của Bộ Ngoại giao Mỹ là một tín hiệu đáng mừng, tuy còn phải chờ xem những diễn biến tiếp theo. Tuyên bố mới nhất này của chính phủ Mỹ có thể xem là một "điểm tựa" để Việt Nam có thể đưa ra những diễn ngôn cứng rắn hơn về chủ quyền ở Biển Đông. Đây cũng là thời điểm Việt nam nên có những quyết sách mạnh mẽ hơn để bảo vệ chủ quyền thiêng liêng của mình.
Phản hồi chính thức về tuyên bố của Mỹ, Bộ Ngoại giao Việt Nam đã bày tỏ quan điểm trong một thông cáo báo chí phát đi ngay chiều 15/7. Theo đó, Việt Nam "hoan nghênh lập trường của các nước về vấn đề Biển Đông phù hợp với luật pháp quốc tế". Người Phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam Lê Thị Thu Hằng cho hay là Việt Nam cũng "chia sẻ quan điểm, như đã nêu trong tuyên bố dịp Hội nghị cấp cao ASEAN-36, rằng Công ước của Liên hợp quốc về Luật Biển năm 1982 là khuôn khổ pháp lý điều chỉnh mọi hoạt động trên biển và đại dương".
Vướng trong vòng xoắn ý thức hệ (Việt Nam và Trung Quốc cùng do hai đảng Cộng sản lãnh đạo), lại bị níu kéo bởi các phe nhóm chống đối nhau kịch liệt trước đại hội 13, Hà Nội không thể có một tuyên bố rõ ràng hơn, dù là đang đương kim chủ tịch của ASEAN. Bời lẽ phe nào trong đảng, dù thân Trung hay bài Trung, cũng đều sợ tuy "ớn" Bắc Kinh đến tận cổ, nhưng lại phải dựa vào Trung Quốc để lấn sân nhau. Nhưng người dân trong nước thì nghĩ khác. Một cuộc khảo sát từ Singapore trước đây cho biết có đến 80% số người Việt Nam được hỏi cho biết họ thích Việt Nam quan hệ tốt đẹp hơn với Mỹ. Tỷ lệ này cao nhất ASEAN ! Việt Nam cũng là nước có số người không tin vào Trung quốc nhiều nhất. Vấn đề là lãnh đạo Việt Nam đang trong thế tiến thoái lưỡng nan, không thể đáp ứng nguyện vọng của nhân dân và xu thế của thời đại./.
Ba Đê
Nguồn : RFA, 17/07/2020
Ngoại trưởng Hoa Kỳ Mike Pompeo đã quyết liệt bác bỏ yêu sách của Trung Quốc giành quyền làm chủ các nguồn tài nguyên ở hầu hết Biển Đông, cũng như nhn dệca mn Đn n ệ son dọc nhọn dọca nhọn dc nhn dệca nh. Ông nói hành động của Bắc Kinh là hoàn toàn phi pháp. Tuy nhiên, ông Pompeo đã không đưa ra bất kỳ biện pháp nào để trừng phạt Trung Quốc, nếu Bắc Kinh không thay đổi. Dù vậy, tuyên bố phổ biến chiều ngày 13/07/2020 của Bộ Ngoại giao Mỹ được coi là cứng rắn nhất từ trước đến nay nhằm chống chính sách lấn chiếm Biển Đôống của Tr.
Giáo sư Nguyễn Mạnh Hùng: "Liệu Hoa Kỳ có biện pháp bảo vệ các công ty khai thác tài nguyên dầu khí của Việt Nam hay không?"
Theo ông Pompeo, thái độ của Hoa Kỳ là : "Về Biển Đông, chúng tôi mưu cầu hòa bình và ổn định, bảo đảm tự do lưu thông hàng hải phù hợp với luật pháp quốc tế và duy trì dòng lưu lượng thương mại, đồng thời chống lại bất cứ mưu toan nào để cưỡng chế hay sử dụng võ lực để giải quyết các tranh chấp. Chúng tôi chia sẻ sâu xa và tôn trọng quyền lợi với các nước đồng minh và thân hữu, những quốc gia từ lâu đã hậu thuẫn cho việc tuân thủ luật pháp quốc tế" (2).
Tuyên bố của ông Pompeo lưu ý rằng Trung Quốc không có bất cứ quyền gì để áp đặt ý muốn của mình ở Biển Đông, cũng như không có căn bản pháp lý nào để giành quyền chủ quyền về Đường 9 đoạn (còn gọi là Đường lưỡi bò) mà Bắc Kinh công bố năm 2009. Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ cũng nhắc nhở Bắc Kinh rằng yêu sách vô căn cứ của họ đã hoàn toàn bị Tòa hòa giải Quốc tế bác bỏ ngày 12/07/2016 trong vụ kiện về đường 9 đoạn của Phi Luật Tân (3).
Để kết luận, ông Pompeo nói thẳng với Trung Quốc rằng : "Thế giới sẽ không cho phép Bắc Kinh coi Biển Đông là đế chế hàng hải của riêng mình. Hoa Kỳ sát cánh với các đồng minh và bạn hữu ở Đông Nam Á để bảo vệ chủ quyền và các nguồn lợi ngoài khơi, phù hợp với lợi ích và nghĩa vụ theo luật pháp quốc tế".
Ngoại trưởng Hoa Kỳ nói : "Chúng tôi sát cánh với cộng đồng thế giới trong việc bảo vệ tự do hàng hải và tôn trọng chủ quyền, đồng thời bác bỏ bất kỳ nỗ lực nào để áp đặt ý muốn của kẻ mạnh ở Biển Đông hay vùng rộng lớn hơn" (4).
Tại sao lúc này ?
Nhưng tại sao ông Mike Pompeo đã thay đổi lập trường về Biển Đông của Mỹ, từ chỉ quan tâm đến vấn đề an ninh hàng hải, không đứng về phe nào trong tranh chấp, sang chỉ trích gay gắt Bắc Kinh, và với mục đích gì ?
Trước hết, liên lạc ngoại giao giữa Mỹ và Trung Quốc căng thằng từ cuối năm 2019 sau khi các cuộc thương thuyết thương mại giữa hai nước chỉ đạt được những kết quả sơ khởi.
Ở giai đoạn đầu hồi tháng 1/2020, hai nước Mỹ-Trung ký thỏa hiệp đồng ý giảm bớt thuế quan đánh vào hàng hóa đôi bên. Hoa Kỳ đã đồng ý không đánh thêm thuế vào hàng Trung Quốc xuất cảng sang Mỹ trị giá lối 160 tỷ dollars. Trong khi Trung Quốc cam kết mua hàng hóa Mỹ và các dịch vụ khác trị giá khỏng 200 tỷ dollars.
Tiếp đến là vụ dịch phát xuất từ Vũ Hán (Trung Quốc), có tên khoa học là Coronavirus Disease 2019 (Covid-19) làm xáo trộn kinh tế và cuộc sống toàn cầu. Cơ quan tình báo Mỹ (Central Intelligent Agency- CIA) từng nghi ngờ Trung Quốc đã tìm cách che đậy nguyên nhân xẩy ra dịch Covid-19 để thủ lợi chính trị và làm suy yếu Hoa Kỳ và phương Tây, nhưng Bắc Kinh đã phủ nhận.
Cuối cùng là các vụ đàn áp nhân quyền của Trung Quốc tại Hồng Kông và Tân Cương cũng đã khiến chính quyền Trump buộc phải lên án Bắc Kinh, sau khi Tổng thống Trump bị áp lực nội bộ.
Vậy liệu những lời chỉ trích gay gắt bất ngờ của Ngoại trưởng Pompeo về hành động của Trung Quốc ở Biển Đông có phải là lá bài Trung Quốc (China Card) nhằm giúp Tổng thống Trump trong cuộc tranh cử Tổng thống với đối thủ dự trù là Joe Biden, cựu Phó Tổng thống của đảng Dân chủ hay không ?
Ông Trump là người từng chỉ trích chính quyền tiền nhiệm của Tổng thống Dân chủ Barack Obama đã để cho Trung Quốc gò ép trong chính sách mậu dịch gây bất lợi cho doanh nghiệp Mỹ trong nhiều năm. Do đó, ngay sau khi đắc cử năm 2016, ông Trump đã tìm cách giảm thiểu thâm thủng trong cán cân thương mại với Trung Quốc.
Nhưng ông Trump đã thất bại vì chỉ riêng năm 2019, Mỹ đã thâm thủng mậu dịch với Trung Quốc là 345,6 tỷ dollars vì Mỹ mua nhiều hàng Trung Quốc hơn Trung Quốc mua hàng Mỹ.
Trước đó, năm 2018, Mỹ nhập cảng từ Trung Quốc trị giá 539 tỷ dollars, nhưng chỉ xuất cảng sang Tầu tổng cộng 120,3 tỷ mỹ kim (Market Watch, 27/06/2019).
Donald Trump xoay chiều
Để hiểu rõ hơn tại sao chính quyền Trump đã xoay chiều chống Trung Quốc vào lúc này, chúng tôi (Phạm Trần) đã phỏng vấn Giáo sư ngoại hạng (Professor Emeritus), Tiến sĩ Nguyễn Mạnh Hùng, người từng giảng dạy nhiều năm về Quan hệ quốc tế tại Đại học George Mason, gần Thủ đô Hoa Thịnh Đốn (5).
Nhà báo Phạm Trần nói chuyện với Giáo sư Nguyễn Mạnh Hùng (trái) tại phòng ghi âm SBTN ngày 10/08/2019 - Ảnh minh họa
Phạm Trần : Xin Giáo sư nhận xét tổng quát về Tuyên bố của Ngoại trưởng Mike Pompeo, và tại sao vào lúc này ?
Nguyễn Mạnh Hùng : Đây là lời tuyên bố mạnh nhất của Ngoại trưởng Hoa Kỳ đối với Trung Quốc về tranh chấp Biển Đông. Trước kia, Hoa Kỳ chỉ chú trọng đến quyền tự do giao thông hàng hải và thực hiện các cuộc tuần tra để bảo vệ quyền ấy. Về tranh chấp chủ quyền biển đảo trên Biển Đông, Hoa Kỳ không đứng về phía nào, và chỉ đòi hỏi những tranh chấp ấy được giải quyết ôn hòa căn cứ trên luật quốc tế. Mạnh hơn nữa là những lời chỉ trích các đòi hỏi "quá đáng" và hành động "bắt nạt" các nước nhỏ của Trung Quốc.
Đây là lần đầu tiên Hoa Kỳ khẳng định rõ rệt "các yêu sách của Bắc Kinh đối với các nguồn tài nguyên hầu hết ở Biển Đông cũng như chiến dịch bắt nạt để kiểm soát nguồn tài nguyên đó, là hoàn toàn bất hợp pháp", và cảnh báo "Thế giới sẽ không cho phép Bắc Kinh coi Biển Đông là đế chế hàng hải của mình".
Ngoài ra, thông cáo báo chí ngày 13/7 của Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ có 3 điểm đáng chú ý :
Thứ nhất, Hoa Kỳ chỉ trích mạnh mẽ hành động khẳng định sự thống trị đơn phương và thay thế luật pháp quốc tế bằng "chân lý thuộc về kẻ mạnh" của Trung Quốc.
Thứ hai, Hoa Kỳ bác bỏ "bất cứ yêu sách nào của Trung Quốc đối với các vùng biển nằm ngoài lãnh hải 12 hải lý tính từ các đảo" mà Trung Quốc đưa ra yêu sách tại quần đảo Trường Sa mà không phương hại đến yêu sách chủ quyền của các quốc gia khác.
Thứ ba, Hoa Kỳ vạch rõ những bãi và đá mà Trung Quốc yêu sách nhưng Hoa Kỳ khẳng đinh chúng thuộc chủ quyền của các quốc gia khác, như Đá Vành Khăn và Bãi Cỏ Mây của Phi Luật Tân ; vùng biển chung quanh Bãi Tư Chính của Việt Nam, cụm bãi Luconia ngoài khơi Malaysia ; vùng biển EEZ của Brunei ; và Natuna Besar ngoài khơi Indonesia.
Ngoại trưởng Pompeo đưa ra thông cáo báo chí này trong bối cảnh căng thẳng gia tăng với Trung Quốc vì những hành động vi phạm nhân quyền và dân chủ của Bắc Kinh tại Tân Cương và Hồng Kông, mâu thuẫn kinh tế thương mại, chế tài qua lại giữa hai bên, và nhu cầu chính trị nội bộ trong cả hai nươc.
Tổng thống Trump lúc đầu không chống Trung Quốc và không coi nặng "thách thức Trung Quốc". Ngược lại, ông muốn ve vãn và được ve vãn bởi Chủ tịch Tập Cận Bình mà cho đến nay ông vẫn gọi là "một ngươi bạn rất, rất tốt của tôi" (a very, very good friend of mine), đồng ý thiết lập quan hệ quyền lực lớn kiểu mới (a new big power relation) giữa hai nước do Tập đề nghị, và cố gắng ký được một thương ước "lịch sử" với Trung Quốc để… làm lịch sử và phục vụ nhu cầu tranh cử của mình.
Tuy nhiên, áp lực của các lãnh đạo chính trị và chiến lược gia thuộc cả hai đảng đòi hỏi phải đối đầu với Trung Quốc, vì họ nhận thức rằng không những "hệ thống giá trị" của Trung Quốc đối chọi với giá trị của Hoa Kỳ và phương Tây, mà Trung Quốc còn muốn thay thế Hoa Kỳ trong vai trò lãnh đạo thế giới, buộc chính quyền Trump phải có thái độ cứng rắn với Trung Quốc. Đó là chưa kể nhu cầu xây dựng lại lòng tin đang mất dần của nhiều nước Châu Á về khả năng và cam kết của Hoa Kỳ như một yếu tố "ảnh hưởng ổn định" (stabilizing influence) trong vùng trước sự lấn lướt của Trung Quốc, và trước khi quá muộn".
Trông đợi gì ở Mỹ ?
Phạm Trần : Đọc toàn văn Tuyên bố, tôi thấy đây là thái độ đối kháng Trung Quốc "mạnh nhất của Mỹ từ trước đến nay", nhưng tôi không thấy ông Pompeo hứa hẹn bất cứ biện pháp đối phó nào trước những hành động lấn át của Trung Quốc". Giáo sư nghĩ sao ?
Nguyễn Mạnh Hùng : Đúng, tôi đồng ý, nhất là tuyên bố này được đưa ra chỉ 5 ngày sau khi Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị tìm cách trấn an Hoa Kỳ bằng cách khẳng định rằng "Trung Quốc chưa bao giờ có ý định thách thức hay thay thế Hoa Kỳ (6) ; rằng "chúng tôi không cóp nhặt mô hình ngoại quốc, không xuất khẩu mô hình Trung Quốc" vì "Trung Quốc sẽ và không thể trở thành như Hoa Kỳ" (7), theo Tuyên bố tại China-US Think Tanks Media Forum, Bắc Kinh ngày 09/07/2020.
Phạm Trần : Liệu ta có thể hiểu, khối các nước Châu Á-Thái Bình Dương-Ấn Độ Dương nói chung, và các nước Phi Luật Tân, Mã Lai, Nam Dương và Việt Nam và khối ASEAN nói riêng có thể "vững bụng" là họ đã có nước Mỹ đứng sau sẵn sàng giúp đỡ, nếu bị Trung Quốc dùng biện pháp quân sự để giải quyết tranh chấp chủ quyền ở Biển Đông ?
Nguyễn Mạnh Hùng : Những nước ấy, đặc biệt là các nước nhỏ ở Đông Nam Á phải hết sức cẩn thận với ông tổng thống lái buôn này (Donald Trump). Một mặt ông Trump đang bị sức ép của các lãnh đạo chính trị và chiến lươc gia thuộc cả hai đảng đòi phải đối đầu với Trung Quốc. Mặt khác, ông ấy muốn dùng áp lực để ký một thương ước "lịch sử" với Trung Quốc để phục vụ nhu cầu tranh cử của mình và... làm lịch sử. Điều đình là phải tương nhượng, tương nhượng cái gì và tương nhượng đến đâu. Hãy đợi xem những lời nói mềm mỏng và khéo léo của Vương Nghị mới đây cùng với triển vọng Trung Quốc nhâp cảng ào ạt nông phẩm của Mỹ có giúp ông Trump trở lại với chính sách lập một "quan hệ quyền lực lớn kiểu mới" với người mà ông ấy nhận là "a very, very good friend of mine" hay không ? Thời điểm quan sát là từ nay cho đến tháng 11/2020.
Phạm Trần : Nhưng Hoa Kỳ cần làm những việc khác tích cực hơn lời nói để tạo niềm tin cho các nước trong khu vực trước áp lực của Trung Quốc ?
Nguyễn Mạnh Hùng : Như tôi đã trình bày trong một cuộc phỏng vấn lần trước của ông (Phạm Trần), nếu Hoa Kỳ thực tâm muốn ủng hộ ASEAN chống sự "bắt nạt" của Trung Quốc như họ nói, thì ít nhất Hoa Kỳ cần phải làm một số việc như sau :
Thứ nhất, tuyên bố ủng hộ quyền các quốc gia Đông Nam Á khai thác dầu khí trong vùng biển thuộc chủ quyền của họ theo luật quốc tế và luật biển.
Thứ hai, để hỗ trợ cho lời nói, Hoa Kỳ phải tiếp tục cho tầu chiến, như trường hợp USS Gabrielle Giffords và USS America, biểu dương lực luợng và theo dõi tầu khảo sát địa chất của Trung Quốc đi vào vùng tranh chấp để de dọa và ngăn cản không cho các nước trong khu vực khai thác tài nguyên của họ.
Thứ ba, tái thương thuyết để gia nhập TPP (Trans-Pacific Partnership Agreement), sau được đổi là Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP - Comprehensive and Progressive Agreement for Trans-Pacific Partnership), bởi vì nó là một cái neo kinh tế cho sự hiện diện của Hoa Kỳ ở Châu Á-Thái Bình Dương.
Thứ tư, phê chuẩn Công ước về Luật biển 1982 để có tư cách chính thống đòi hỏi Trung Quốc tuân thủ luật quốc tế và luật biển.
Riêng đối với Việt Nam, điều kiện thứ nhất đã đươc ngoại trưởng Pompeo khẳng định. Phép thử điều kiện thứ hai là liệu Hoa Kỳ có biện pháp khuyến khích và bảo vệ các công ty dầu khí khai thác tài nguyên của Việt Nam trong vùng Bãi Tư Chinh và khu vực Cá Voi Xanh hay không.
Nên biết năm 2018, Việt Nam đã phải đình chỉ hoạt động của giàn khoan của hãng Repsol, một công ty của Tây Ban Nha tại lô 136/03 thuộc bãi cạn Tư Chính vì áp lực của Trung Quốc (8).
Phản ứng của Việt Nam
Vậy Việt Nam đã phản ứng ra sao về những tuyên bố đanh thép chống Trung Quốc của Ngoại trưởng Mike Pompeo ?
Người Phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam Lê Thị Thu Hằng chỉ biết nói chung chung :
"Hòa bình, ổn định, hợp tác và phát triển tại Biển Đông là nguyện vọng và mục tiêu chung của các nước ở Biển Đông, khu vực và cộng đồng quốc tế.
Việc tôn trọng trật tự pháp lý trên biển và thực thi đầy đủ, thiện chí, trách nhiệm Công ước của Liên hợp quốc về Luật Biển năm 1982 có ý nghĩa quan trọng để thực hiện các mục tiêu đó.
Việt Nam hoan nghênh lập trường của các nước về vấn đề Biển Đông phù hợp với luật pháp quốc tế và chia sẻ quan điểm, như đã nêu trong tuyên bố dịp Hội nghị cấp cao ASEAN 36, rằng Công ước của Liên hợp quốc về Luật Biển năm 1982 là khuôn khổ pháp lý điều chỉnh mọi hoạt động trên biển và đại dương".
Bà Hằng nêu nguyện vọng :
"Việt Nam mong rằng các nước sẽ nỗ lực đóng góp vào việc duy trì hòa bình, ổn định, hợp tác tại Biển Đông và giải quyết các tranh chấp thông qua đối thoại cùng các biện pháp hòa bình khác theo luật pháp quốc tế vì lợi ích chung, phù hợp với nguyện vọng của các nước trong khu vực và cộng đồng quốc tế. Việt Nam luôn đóng góp tích cực và có trách nhiệm vào quá trình này" (Tin Bộ Ngoại giao Việt Nam, ngày 15/07/2020).
Tuyên bố của bà Lê Thị Thu Hằng là những lời nói vô thưởng, vô phạt nhưng hiện rõ thái độ thiếu can đảm của Chính phủ Việt Nam không dám đồng hành với ông Pompeo vì sợ làm mất lòng Trung Quốc mà ban lãnh đạo Đảng cộng sản Việt Nam luôn luôn ca tụng "vừa là đồng chí, vừa là anh em".
Và mặc dù lính Trung Quốc không ngừng truy sát và đàn áp ngư dân Việt Nam khi bắt gặp ở Hoàng Sa và Trường Sa, nhà nước cộng sản Việt Nam vẫn không dám kiện Trung Quốc ra Tòa án Quốc tế như Phi Luật Tân đã làm để đòi lại Hoàng Sa (mất ngày 19/1/1974) và 7 đá gồm Châu Viên, Chữ Thập, Ga Ven, Gạc Ma, Tư Nghĩa, Vành Khăn và Xu Bi trong Quần đảo Trường Sa mất từ năm 1988.
Phạm Trần
(16/07/2020)
(1) "Beijing’s claims to offshore resources across most of the South China Sea are completely unlawful, as is its campaign of bullying to control them" – State Department, July 13/2020
(2) "In the South China Sea, we seek to preserve peace and stability, uphold freedom of the seas in a manner consistent with international law, maintain the unimpeded flow of commerce, and oppose any attempt to use coercion or force to settle disputes. We share these deep and abiding interests with our many allies and partners who have long endorsed a rules-based international order" - State Department, 07/13/2020
(3) "The PRC has no legal grounds to unilaterally impose its will on the region. Beijing has offered no coherent legal basis for its "Nine-Dashed Line" claim in the South China Sea since formally announcing it in 2009. In a unanimous decision on July 12, 2016, an Arbitral Tribunal constituted under the 1982 Law of the Sea Convention – to which the PRC is a state party – rejected the PRC’s maritime claims as having no basis in international law. The Tribunal sided squarely with the Philippines, which brought the arbitration case, on almost all claims".
(4) "The world will not allow Beijing to treat the South China Sea as its maritime empire. America stands with our Southeast Asian allies and partners in protecting their sovereign rights to offshore resources, consistent with their rights and obligations under international law. We stand with the international community in defense of freedom of the seas and respect for sovereignty and reject any push to impose "might makes right" in the South China Sea or the wider region", State Department, 07/13/2020.
(5) Giáo sư Hùng là Học giả cao cấp bất thường trú của Trung tâm nghiên cứu Chiến lươc và quan hệ Quốc tế ở Washington, D.C. (Center for Strategic and International Studies-CSIS). Ngoài ra ông còn là Học giả vãng lai hai niên khóa 2015-2016 tại Viện nghiên cứu nổi tiếng ISEAS-Yusof Ishak Institute, Tân Gia Ba. Các bài nghiên cứu của ông, phần lớn về Châu Á và Đông Nam Á được đăng trên các Tạp chí chuyên môn (professional journals) như World Affairs, Asian Survey, Pacific Affairs, Global Asia, The Diplomat, Asia Pacific Bulletin và CogitAsia.
(6) China never intends to challenge or replace the US, or have full confrontation with the US.
(7) China does not replicate any model of other countries, nor does it export its own to others - China will not, and cannot, be another US.
(8) Theo Bách khoa Toàn thư mở thì "Động thái này diễn ra chỉ vài ngày sau khi công ty này xác nhận có một mỏ khí đốt lớn. Ngày 23/3/2018, bá chí / n cho nc của Trung Quốc Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PetroVietnam) yêu cầu hãng năng lượng của Tây Ban Nha, Repsol, ngưng thêm một dự án nôm trong Lô L 07/03, nơióệt trong Lô 07/03, nơióệt Nam trong L07 / 03, nđió Namt Nam trong L avec Viác tng cá cáps tính là có trữ lượng 45 triệu thùng dầu và 172 tỷ feet khối khí gas ".
