 | Tổng quan: | 3056432 |
Amie Mui Lee, người phụ nữ gốc Hoa sinh ra ở Việt Nam, không ngần ngại kể tiếp khi tôi hỏi thêm chi tiết về hành trình vượt biển của chị và gia đình năm 1979.
Amie Mui Lee cùng người bạn học phổ thông ở Quảng Ninh trong chuyến về Việt Nam năm 2015.
Tôi cố tưởng tượng ra cảm giác của cô bé Amie chín tuổi khi bước lên chiếc thuyền đánh cá của người bác từ Bắc Hải để lên đường tìm miền đất hứa.
Amie kể chị cảm thấy bất an vì không biết rõ chuyện gì sẽ xảy ra, nhưng chị có thể cảm nhận được nỗi sợ từ người lớn xung quanh.
"Nghĩ lại những gì chúng tôi đã trải qua, có những lúc tưởng như sắp phải bỏ mạng, tôi thấy mình thật là may mắn", Amie trầm ngâm khi nhớ lại chuyến đi biển ba ngày hai đêm.
127 người trên chiếc thuyền nhỏ
Bước lên con thuyền chủ yếu chạy bằng sức gió, 127 con người cả già trẻ lớn bé cùng chung một giấc mơ được tới nơi họ được sống yên ổn và an toàn.
"Tất cả những người có mặt trên chiếc thuyền đều là người làng tôi ở Việt Nam", Amie kể.
"Tôi nhớ là trên thuyền, mọi người hay đánh nhau để tranh giành đồ ăn và nước uống.
"Thật kinh khủng vì có rất nhiều vụ đánh lộn.
"Và còn có cả nạn chấy nữa".
Và tai họa rình rập chiếc thuyền nhỏ cùng nhóm người sợ hãi vào một đêm khi thuyền đến khu vực gần Macau.
Một cơn bão to ập đến, khiến con thuyền chao đảo trong sóng gió.
"Gần đó có một con thuyền đánh cá khác. Vậy là chúng tôi nháo nhào tìm tất cả số vàng còn dắt theo người.
"Chúng tôi trả họ vàng để họ kéo thuyền chúng tôi ra khỏi cơn bão.
"Sáng hôm sau, chúng tôi cập bến an toàn tại Hong Kong".
Món ăn xa xỉ nhất là mỳ ăn liền
Hong Kong hóa ra lại không phải là 'miền đất hứa' mà gia đình Amie khao khát.
"Khi chúng tôi đến Hong Kong, tôi nhớ là chúng tôi bị đối xử rất tàn tệ. Họ rất là thô bạo.
"Là dân tỵ nạn, chúng tôi bị đưa vào một nhà kho, và chúng tôi nằm ngủ trên sàn nhà. Về sau, tôi được biết đây là một trại tập trung cho tù nhân", chị Amie kể tiếp.
Hàng ngày, những người tỵ nạn được phân phát đồ hộp như cá mòi, thịt hộp, đậu hộp - những món ăn 'khó nuốt' đối với người châu Á.
Người tỵ nạn từ Việt Nam trong một trại ở Hong Kong năm 1980
"Họ phát cho chúng tôi đồ hộp nhưng không cấp cái mở nắp. Thế nên mọi người phải mài hộp xuống nền nhà để mở hộp lấy thức ăn", Amie tả lại cảm giác "nhục nhã" trong thời gian ở trại.
"Sau đó chúng tôi được chuyển đến một nơi gọi là Timun. Ở đó, chúng tôi được tự do ra ngoài tìm việc. Và lúc đó, chúng tôi không còn cần đồ ăn viện trợ nữa. Nhìn chung, chúng tôi có cuộc sống tự lập.
"Thời gian đó, món ăn xa xỉ nhất của chúng tôi là mỳ ăn liền. Thật là sự thay đổi khẩu vị dễ chịu so với món thịt hộp".
Cuộc sống ở Hong Kong cứ tiếp tục như vậy cho gia đình Amie trong khoảng 18 tháng, cho đến khi một số quốc gia bắt đầu nhận người tỵ nạn.
"Thế là chúng tôi phỏng vấn xin đi tất cả các nước trong danh sách - Canada, Mỹ, Thuỵ Sỹ vân vân nhưng chúng tôi trượt hết. Để được vào các nước đó, chúng tôi phải đáp ứng một số điều kiện nhất định, mà chúng tôi lại không đạt.
"Nước duy nhất sẵn sàng nhận chúng tôi là Anh Quốc. Họ như sẵn sàng nhận chúng tôi có thế nào thì cứ như vậy thôi".
Tôi muốn là một người cho đi
Amie kể cho tôi nhiều về những khó khăn, bỡ ngỡ khi mới đặt chân đến Anh Quốc, cũng như thái độ kỳ thị với sắc dân Trung Quốc ở nước Anh trong những năm 1980 mà tôi không có điều kiện viết hết trong bài này.
Tôi không thể không hỏi chị nghĩ gì về Việt Nam, Trung Quốc và nơi nào chị thấy gắn bó nhất.
Amie trò chuyện cùng khách hàng trong nhà hàng của chị ở Surbiton, London
"Tôi không có tình cảm gì nhiều về Trung Quốc vì chúng tôi chỉ sống ở đó một thời gian ngắn. Tôi có nhiều kỷ niệm về Việt Nam hơn, tôi vẫn còn một ông chú sống ở đó.
"Một điều quan trọng đối với tôi là biết về gốc gác của mình - Việt Nam".
Đến đây tôi đã hiểu vì sao chị lại đặt tên cho quỹ từ thiện nhỏ của chị là "Quê". Dù phải bất đắc dĩ rời Việt Nam, đối với Amie, quê hương vẫn chính là Việt Nam.
"Tôi về thăm Việt Nam vài lần rồi", Amie kể, "Mỗi chuyến về lại gợi nhớ cho tôi rất nhiều kỷ niệm, nhắc lại cho tôi cuộc sống trước đây ở Việt Nam ra sao".
"Và ngày nay cuộc đời tôi được như thế này, tôi cảm thấy thật là may mắn".
Các con của Amie cùng chị tới thăm bệnh nhân ở Bệnh viện Nhi Hà Nội hồi 2015
"Khi chúng tôi đặt chân đến nước Anh, chúng tôi nhận được nhiều đồ viện trợ và quà tặng, và chúng tôi ngửa tay chờ được phân phát.
"Tôi không muốn như thế cả đời. Tôi muốn là người cho đi.
"Và để trở thành một người cho đi, bạn phải trở thành một con người khác hẳn.
"Bạn phải đứng ra chịu trách nhiệm về cuộc đời của bạn, tất cả các quyết định và hành động của bạn".
Chính quyết tâm được khẳng định bản thân, được trở thành một người cho chứ không phải người nhận, đã thôi thúc Amie thay đổi.
Tận dụng khả năng và các mối quan hệ, chị tổ chức sự kiện gây quỹ từ thiện hàng năm tại nhà hàng của mình. Mỗi lần về Việt Nam, chị tới thăm và trợ giúp phụ nữ và trẻ em trong hoàn cảnh khó khăn, trong đó có những người ở ngôi làng cũ của chị ở Quảng Ninh.
Amie (áo hồng thứ hai hàng trên từ trái) cùng gia đình tặng quà cho trẻ em khó khăn ở Việt Nam hồi 2015
"Khi tôi còn nhỏ, tôi chỉ mong muốn được hoà nhập, nhưng điều đó chẳng bao giờ xảy ra.
"Giờ đây khi tôi nhiều tuổi hơn, tôi nhận ra rằng điều đó chẳng quan trọng.
"Nếu chúng ta bỏ đi lớp da bên ngoài, chúng ta đều như nhau, thực sự là như nhau.
"Chúng ta thật sự đều là con người, cố gắng cùng chung sống. Cho dù chúng ta da đen, da vàng hay gì đi nữa, chẳng quan trọng chút nào".
Tôi hỏi Amie những trải nghiệm của chị đã tác động đến chị ra sao, liệu chúng giúp có gì cho chị ?
Câu trả lời của chị không làm tôi ngạc nhiên. Chị nói chị thấy mình thật may mắn và quý trọng những điều giản dị nhất trong cuộc đời.
"Trải nghiệm của tôi làm cho tôi thấy khiêm nhường, thực tiễn, thấy quý cuộc đời.
"Có lẽ, nếu tôi không trải qua cơ cực, tôi sẽ không là tôi ngày hôm nay".
Chia tay với Amie, tôi nghĩ nhiều về câu chuyện cảm động của chị.
Tình người cuối cùng vẫn là điều vượt qua mọi biên giới, mọi trắc trở.
Minh Thư
Nguồn : BBC, 18/02/2019
Tôi gặp Amie Mui Lee, người phụ nữ gốc Hoa, sinh ra ở Quảng Ninh và sang Anh Quốc tỵ nạn, vào một chiều đông London cuối tháng Một.
Chị Amie Mui Lee cùng gia đình gốc Hoa rời Việt Nam năm 1978
Trong nhà hàng Trung Quốc mà chị là chủ ở Surbiton, Tây Nam London, vài toán khách người Anh đang trổ tài dùng đũa, thưởng thức nốt vài món dimsum cuối cùng còn lại trên bàn.
Amie đón chúng tôi với nụ cười thân thiện, tự tay pha ấm trà nóng và mời chúng tôi tự chọn góc thích hợp để quay phim cho cuộc phỏng vấn.
Toát lên vẻ hiện đại, tự tin của một phụ nữ làm kinh doanh, Amie vẫn mang nét dễ gần, niềm nở của phụ nữ Châu Á.
Nếu không biết câu chuyện của chị, ít ai ngờ được người phụ nữ gần 50 tuổi đã trải qua nhiều thăng trầm cả về ngoại cảnh lẫn nội tâm để được sống thật là mình như ngày hôm nay.
'Được sống thật với mình là quan trọng'
Trong suốt cuộc phỏng vấn, một thông điệp mà Amie nhắc đi nhắc lại với tôi là khao khát được cảm thấy mình thuộc về một nơi nào đó, một nhóm người nào đó. Chỉ đơn giản là được giống như những người khác, được hòa nhập.
"Cả đời tôi sống như một hạt bụi dưới chân người ta. Và khi bạn bị vùi dập quá nhiều, bạn thấy chán, thấy mình chẳng có giá trị gì. Rồi đến một lúc nào đó, bạn thấy chán cảnh bị vùi dập, và bạn quyết tâm trở nên độc lập, tự kiếm sống và được là chính mình.
"Được sống thật với mình là điều thật quan trọng đối với tôi.
"Chấp nhận rằng tôi là người gốc Hoa, nhưng tôi đến từ Việt Nam và tôi sống ở Anh quốc. Đó chính là tôi".
Amie cho phóng viên Minh Thư xem ảnh gia đình
"Vì cả đời tôi luôn cảm thấy mình lạc lõng. Ở Việt Nam, chúng tôi không được chấp nhận. Ở Trung Quốc, chúng tôi cũng không thuộc về nơi đó. Ở Hong Kong, họ không muốn có chúng tôi. Và khi đến Anh Quốc, chúng tôi phải đối mặt với thái độ kỳ thị rõ rệt.
"Khi chúng tôi mới chuyển đến thành phố Leeds, người lớn ngoài đường quát vào mặt chúng tôi : "Bọn người Hoa, về nước chúng mày đi" hay những câu kiểu như thế.
"Khi còn ở tuổi thiếu niên, tôi muốn đi tìm bản thân, và khi họ bảo chúng tôi về nước đi, tôi tự hỏi "Về nước là nước nào ?"
'Về nước đi, chúng mày không phải người ở đây'
Như hàng trăm ngàn nạn kiều khác, chị Amie Mui Lee cùng gia đình rời Việt Nam năm 1978, khi chị lên tám tuổi, trong bối cảnh quan hệ Việt - Trung đang ngày một căng thẳng.
"Ông nội tôi là người Hoa, ông sang Việt Nam vào những năm 1920. Là một lái buôn, ông sang Việt Nam để mở cửa hàng. Cha tôi sinh ra ở Việt Nam, và tất cả chúng tôi đều thế", Amie kể về gốc gác của mình.
"Khi ông nội tôi còn sống, chúng tôi có khá nhiều đất đai. Nhưng do những thay đổi của về chính sách của chế độ cộng sản, chúng tôi mất phần lớn đất. Tuy thế chúng tôi vẫn còn một ngôi nhà to và vườn xung quanh để trồng rau. Không có đủ gạo ăn từng bữa, nên chúng tôi độn thêm khá nhiều sắn và khoai lang".
Amie hồi nhỏ chụp cùng bà nội
"Vậy chị còn nhớ những gì về những năm tháng thơ ấu ở Việt Nam ?", tôi hỏi thêm.
"Mọi chuyện cũng ổn cho tới khoảng năm 1976. Chúng tôi bắt đầu bị kỳ thị ra mặt", khuôn mặt chị Amie đượm buồn.
"Khi tôi đi qua, những đứa trẻ khác nhạo báng tôi, rồi gọi tên thế nọ thế kia. Những người trước kia là bạn tôi thì dần dần xa lánh tôi.
"Cha tôi là bác sĩ. Bệnh nhân thường đến khám bệnh, nhưng họ cũng dần dần mất lòng tin vào ông.
"Hồi đó, tôi chỉ biết là chúng tôi là người Hoa do những câu mà mọi người chửi chúng tôi, kiểu như "Về nước chúng mày đi, chúng mày không phải người ở đây"".
Ra đi lẳng lặng trong đêm
Rồi Amie tiếp tục ngược dòng ký ức và cho tôi biết thời điểm cha chị quyết định gia đình chị phải ra đi là khi hai anh trai lớn của chị đều phải nhập ngũ năm 1978.
Không muốn các con tham gia cuộc chiến biên giới để "đánh quân Tàu", tổ tiên của chính gia đình chị, cha mẹ Amie cùng chín người con và bà nội lẳng lặng bỏ đi trong đêm mà không nói lời từ biệt với bà con làng xóm.
Ngoài chút ít đồ dùng cá nhân, họ dỡ chiếc giường bố mẹ chị được tặng trong ngày cưới và vác theo suốt cả chuyến đi. Chiếc giường về sau là nơi nghỉ đêm cho bà và các em nhỏ nhất trong nhiều đêm họ sống cảnh màn trời chiếu đất.
Amie hồi nhỏ cùng cha và anh trai
Từ Quảng Ninh, họ đi bộ, bắt xe buýt, rồi lên tàu hỏa đi Lạng Sơn. Từ đó, họ vượt biên sang Trung Quốc.
Trong vài tuần, gia đình Amie mắc kẹt ở một vùng đất vô chủ nằm giữa những ngọn núi trùng điệp mà một bên là Việt Nam, một bên là Trung Quốc. Không có thức ăn, nước uống, nơi trú ẩn, gia đình Amie cùng hàng ngàn người dựng lán sống lay lắt nơi rừng thiêng nước độc.
"Trung Quốc đã đóng cửa biên giới, và họ không cho chúng tôi đi qua. Và chúng tôi cũng không được phép quay lại Việt Nam. Nếu quay lại, chúng tôi sẽ bị truy tố.
"Khi trời mưa, ôi trời ơi, bẩn thỉu vô cùng vì mọi người đi vệ sinh ở cả hai phía. Và khi trời mưa thì những thứ bẩn thỉu chảy vào giữa", Amie nhăn mặt khi tả lại quang cảnh ở vùng đất hoang này.
"Vì sức khỏe của bà và em gái tôi yếu quá, phía Trung Quốc cuối cùng cũng cho chúng tôi qua biên giới để vào Trung Quốc".
Lên thuyền đi tìm miền đất hứa
Sang đất Trung Quốc, họ được đưa tới một khu nông trường mà đến nay chị Amie cũng không rõ ở vị trí nào.
"Đất đai ở đây chưa bao giờ được canh tác, và cố gắng cày cuốc để chuyển chúng thành đất canh tác là công việc thật cực nhọc".
Cảnh một con đường ở Lạng Sơn năm 1979
Nhưng điều làm cuộc sống của gia đình Amie thêm phần khó khăn là không được hòa nhập với người địa phương.
"Dân địa phương không muốn biết đến chúng tôi. Thế nên chúng tôi chỉ túm tụm vào một khu vực toàn người Việt tỵ nạn với nhau", Amie kể.
Sáu tháng sau khi rời Việt Nam, ông bác của Amie, người được coi là giàu có ở Việt Nam, mua một chiếc thuyền đánh cá.
Ông lái thuyền từ Quảng Ninh sang Thượng Hải và gửi điện cho cha Amie, mời cả gia đình cùng lên thuyền ở Thượng Hải để tìm đến miền đất hứa nơi họ sẽ có cuộc sống tốt đẹp hơn.
"Chúng tôi cũng chẳng biết miền đất hứa đó là đâu nữa", Amie cười hồn nhiên.
Minh Thư thực hiện
Nguồn : BBC, 15/02/2019
Trong phần tiếp theo, Amie kể tiếp về hành trình vượt biển sang Hong Kong, rồi định cư ở Anh Quốc. Những trải nghiệm đau đớn của chị đã thay đổi cuộc đời chị ra sao ? Trung Quốc và Việt Nam mang ý nghĩa thế nào với chị ?
