Thông Luận

8g sáng thứ bảy 7/7/2018, sau khi làm lễ truy điệu, đông đảo thân hữu cùng tang quyến đã tiễn đưa nhà báo Hạ Đình Nguyên về cõi vĩnh hằng trong sự canh gác nghiêm túc của… lực lượng an ninh địa phương.

Họa sĩ Trần Đạt (trái) tặng tranh chúc mừng nhà báo Hà Đình Nguyên (phải) - Ảnh : Quỳnh Trân

Dăm câu chuyện ghi nhận từ các đồng nghiệp, thân hữu đến viếng nhà báo Hạ Đình Nguyên :

Nhà báo Nguyễn Khắc Nhượng, cựu tổng thư ký báo Thanh Niên : Có người hỏi, ‘tại sao lại phải canh gác vậy ? Họ sợ Hạ Đình Nguyên sống lại à ?’. Tôi không hiểu tại sao. Có thể đó là nghi thức "quốc táng" dành cho những người yêu nước như anh Hạ Đình Nguyên chăng ?

Mà thôi, dẫu gì thì như lời của người đứng đầu Chính phủ phát biểu tại Hội nghị Toàn quốc về phát triển bền vững 2018, chiều 5/7 rồi. Ngài thủ tướng đã nói đại ý rằng, ‘Việt Nam tuy thu nhập thấp hơn nhiều nước nhưng được đánh giá là quốc gia có Chỉ số Hành tinh Hạnh phúc đứng thứ 5 thế giới, thứ 2 ở khu vực Châu Á – Thái Bình Dương’.

Tôi có quen một bác đạp xích lô ở Thành phố Hồ Chí Minh đã trọng tuổi. Cứ sau 5 giờ chiều, khi vô xong một xị rượu đế là bác đẩy xe vào sát hè phố, nằm tréo cẳng trên xe, lim dim mắt rất ư hạnh phúc, nhất quyết không đạp thêm cuốc xe nào nữa dù có khách đến gọi. Bác ngủ qua đêm trên chiếc xe xích lô của mình, không cần giường chiếu nhà cửa từ năm này đến năm khác, với sự mãn nguyện tuyệt đối qua xị rượu đế vào mỗi chiều. Rất tiếc tổ chức quốc tế nào đó khi đến Việt Nam để điều tra về mức độ hạnh phúc đã không gặp bác phu xích lô này, nếu gặp bác ắt họ đã xếp người Việt ta vào vị trí "đệ nhất hạnh phúc thế gian" rồi !

Nhà báo Ngô Kim Hoa : Hôm Câu lạc bộ Phan Tây Hồ Đà Lạt có gửi vòng hoa đến phúng viêng anh Hạ Đình Nguyên, nhưng bị chặn ngay đầu ngõ cướp băng tang và xé vòng hoa.

Cũng có người đến đám tang, Câu lạc bộ tặng cuốn sách ‘Hãy Ngồi Xuống Đây’ của anh Hạ Đình Nguyên nhưng khi ra đường đến ngã ba thì bị chặn lại xét và lấy mất.

Những trò này không lạ đối với những người đấu tranh cho dân chủ, đám tang luật gia Lê Hiếu Đằng hay nhà văn Bùi Ngọc Tấn, v.v. đều có tình trạng này. Đến nỗi sau này rút kinh nghiệm, để vòng hoa trót lọt có băng tang, thì những tổ chức hay cá nhân thường làm 2 băng tang, nếu cướp thì còn băng kia và vô đến nơi mới cài băng phúng điếu lên. Câu lạc bộ Phan Tây Hồ chưa có kinh nghiệm.

Tưởng ông Nguyễn Thiện Nhân về thành Hồ thì ít ra những việc làm táng tận lương tâm này sẽ không xảy ra... nhưng tiếc thay, không có gì thay đổi.

Nhà báo Hạ Đình Nguyên - Nguyễn Thiện Nhân - Ảnh minh họa (VNTB)

Nhà báo Thảo Vy, cựu Trưởng ban Chính trị tạp chí Tiếp Thị Việt Nam : Tôi nhớ một lần hướng dẫn sinh viên thực tập báo chí. Nhóm các em này có kể về việc đã đăng ký làm đề tài "Văn chương ở đô thị miền Nam trước 1975". Một trong những nguyên nhân khiến các em làm là… anh Hạ Đình Nguyên. Số là trong một chia sẻ nào đó với cánh nhà báo là dân hoạt động Thành Đoàn Sài Gòn, anh Nguyên có nói rằng dường như người ta cố tình lãng quên dòng văn chương trong giới sinh viên Sài Gòn trước 1975.

Tuy nhiên khi các em này đăng ký đề tài thì thầy trưởng khoa từ chối xét duyệt vì lý do… nhạy cảm chính trị. Một thầy cựu trưởng khoa khác thì ủng hộ, nhưng lại không đủ thẩm quyền… Về sau, em trưởng nhóm là chủ đề tài này trong dịp tình cờ gặp anh Hạ Đình Nguyên, em ấy có tâm sự và anh Hạ Đình Nguyên nhiệt tình cho số điện thoại của anh 090.373.52… và hẹn gặp gỡ để giúp em này tìm hiểu thêm về "Văn chương ở đô thị miền Nam trước 1975", với tư cách là người trong cuộc.

Mọi việc dừng lại ở đó. Đề tài của nhóm sinh viên dang dỡ. Em sinh viên ngày nào giờ là một phóng viên truyền hình nước ngoài. Em có nhờ tôi đến thắp nén nhang vì em đang công tác xa.

Nhìn những viên an ninh đã căng thẳng tại tang lễ anh Hạ Đình Nguyên, tôi cảm thấy chua sót trước câu nói, "Hy vọng vào thế hệ hôm nay, khi họ tìm hiểu lại một giai đoạn của thời chúng tôi và nhắc nhớ về văn chương được viết bằng chính sinh mạng của tác giả" của những người cùng thời với anh Hạ Đình Nguyên tại đô thị miền Nam trước 1975.

Chợt nhớ tới câu chuyện kể hôm chiều 7/7 của nhà báo Lưu Trọng Văn khi anh tường thuật "Hội thảo về chữ quốc ngữ" đang diễn ra tại Bồ Đào Nha, trong đó có đoạn : "Giáo sư Fernado De La Vieter Nodre từng là ứng cử viên tổng thống Bồ Đào Nha đã nói : Chúng tôi học ở người Việt Nam phẩm chất nhớ ơn".

Xem ra nhiều người cộng sản hôm nay đã lãng quên quá khứ, và dường như uống nước cũng quên mất nguồn cội.

Trúc Giang

Nguồn : VNTB, 09/07/2018

Hạ Đình Nguyên sinh năm 1943 tại Quảng Nam. Trước 1975, anh là sinh viên Ban Triết của Đại học Văn khoa Sài Gòn. Tuổi trẻ căng tràn nhựa sống, đầy ước mơ và lãng mạn, như một tổ chức sinh viên thời ấy có tên là "Bừng sống". 

Nhà báo Hạ Đình Nguyên và cuốn sách của ông.

Hạ Đình Nguyên đã đi theo tiếng gọi của lý tưởng yêu nước, mơ đến ngày đất nước thống nhất, đuổi đế quốc Mỹ ra khỏi miền Nam, xóa bỏ đi chế độ Sài Gòn tham nhũng, xóa bỏ chế độ bầu cử độc diễn không sòng phẳng của các chính khách Sài Gòn... Nguyên cùng những bạn sinh viên thời ấy hòa mình vào đoàn quân náo nhiệt bãi khóa, tuyệt thực, xuống đường biểu tình, tấn công vào hàng rào kẽm gai và cảnh sát... Anh đã trưởng thành từ phong trào sinh viên học sinh Sài Gòn một thời oanh liệt, ghi đậm dấu ấn vào lịch sử Cách mạng miền Nam trước 1975. Hạ Đình Nguyên trở thành chủ tịch Uỷ ban hành động đấu tranh của Tổng hội sinh viên Sài Gòn. Và, cái gì đến đã đến. Anh bị bắt đi tù Côn Đảo, đến cuối năm 1973 mới được trả tự do.

Sau ngày thống nhất, Đại học Văn khoa và Đại học khoa học Sài Gòn cũ sát nhập thành Đại học Tổng hợp, Nguyên được phân công làm Bí thư Đoàn toàn trường. Say mê với cuộc sống mới, càng ra sức cống hiến để xây dựng chủ nghĩa xã hội mà một thời thế hệ các anh đã từng mơ về xã hội chủ nghĩa ở miền Bắc (!).

Sở dĩ tôi ví Hạ Đình Nguyên là Jean-Paul Sartre của Việt Nam, vì, xét ở bản lĩnh dám thay đổi tư duy thì ông rất giống với triết gia Jean-Paul Sartre.

Sartre (1905-1980) lúc còn trẻ từng tuyên bố : Tất cả những thằng chống cộng đều là con chó ! (Tous les anti-communistes sont des chiens). Sartre mê Liên Xô, như Hạ Đình Nguyên từng mơ Miền Bắc xã hội chủ nghĩa, nhưng khi Liên Xô đàn áp dã man những người đấu tranh dân chủ ở Tiệp Khắc thì Sartre lại tuyên bố : Tất cả những thằng cộng sản đều là con chó ! (Tous les communistes sont des chiens). Có người bảo Sartre là đã phản bội. Sartre trả lời : Tôi đi tìm miền trung thành mới (recherche de la nouvelle fidélité).

Sau 36 năm sống trong lòng chủ nghĩa xã hội, tháng 3 năm 2011, Hạ Đình Nguyên viết trong tác phẩm "Ngày ấy giảng đường" (sách tự in vi tính), ông già 68 tuổi này tâm sự với thanh niên : "Thanh niên không nhất thiết phải trung thành với quá khứ, nhưng không phủ nhận nó. Qúa khứ chỉ để tham khảo, thậm chí tham khảo một cách cẩn trọng. Thanh niên dứt khoát phải trung thành với tương lai, đó là dự phóng căn bản về Dân chủ- Dân sinh- và những giá trị đích thực. Đó là những phạm trù biến thiên vô tận khó lường mà không một định chế nào, dù tôi luyện bằng thép gì đi nữa, có thể chụp nó lại, bắt nó đứng yên, vì sợ nó. Bao nhiêu thế hệ đã yêu nó, vì nó mà chịu đau đớn hy sinh... Nó không bao giờ dừng lại, nó đang đi mà ta không biết đó thôi"... (trang 76 - sách đã dẫn).

Có một thế hệ trước 1975 ở miền Nam, đã từng tù đầy, "đau đớn, hy sinh"... như Hạ Đình Nguyên, còn đang "không bao giờ dừng lại" mà tác giả đã biết, đã gặp như các anh : Huỳnh Tấn Mẫm, Lê Công Giầu, Huỳnh Kim Báu, Lê Thân... đang dấn thân cho Dân chủ - Dân sinh ở tuổi "thất thập cổ lai hy". Các anh vẫn phản biện, vẫn xuống đường như thời trai trẻ năm xưa. Nhưng bây giờ các anh là "ngòi nổ", là tấm gương cho lớp trẻ trong những cuộc xuống đường chống Trung Quốc xâm lấn biển đảo của Tổ Quốc, chống thảm họa Formosa, chống Tập Cận Bình "đến thăm" Việt Nam,...

Lịch sử đã lặp lại. Lại chặn cửa từng nhà, lại hàng rão kẽm gai trên đường phố, lại cưỡng chế từng người.

Ngày 3/11/2015, tại khuôn viên nhà riêng Hạ Đình Nguyên ở Thủ Đức bên bờ sông Sài Gòn lộng gió, các thành viên Câu lạc bộ Lê Hiếu Đằng đã "tụ tập đông người" để chuẩn bị "đón tiếp" Tập Cận Bình sắp sang "thăm" Việt Nam. Ngày hôm sau, cuộc mít tinh phản đối họ Tập được tổ chức dưới chân tượng đài Trần Hưng Đạo tại trung tâm thành phố, sau đó biến thành cuộc diễu hành biểu tình ôn hòa hô to khẩu hiệu chống Trung Quốc xâm lược biển đảo Việt Nam...

Ngày hôm sau (5/11/2015), cuộc biểu tình chống Tập Cận Bình vừa đặt chân xuống Hà Nội, diễn ra tại hồ Con Rùa (Sài Gòn) đã bị đàn áp thô bạo. Kỹ sư Trần Bang bị đánh trào máu mặt. Hình ảnh Trần Bang bị đánh trào máu đã nhanh chóng được lan truyền trên mạng xã hội, làm cho người ta lại nhớ đến những cuộc xuống đường của các sinh viên yêu nước Sài Gòn những năm trước 75. Không ai "xúi giục", "kích động" những người như Hạ Đình Nguyên và các đồng chí của anh đứng lên vạch mặt, cầm bút phản biện, "xuống đường lần thứ hai" này cả ! Chính lương tâm các anh đã kêu gọi phải "sống và đấu tranh cho một xã hội tốt đẹp như hành nhân đi trên đường thiên lý" (trang 73- Ngày ấy giảng đường). 

Là một cây bút giầu chất lãng mạn và đượm màu thiền, triết..., anh tự ví cuộc đời dấn thân của mình như một "hành nhân đi trên đường thiên lý". Độc giả cả nước và người Việt ở nước ngoài hàng chục năm nay luôn chờ đón những bài viết theo sát thời cuộc, giầu hình tượng, và bay bướm của ngòi bút Hạ Đình Nguyên. Anh kêu gọi các nhà lãnh đạo đất nước phải có tư duy độc lập Việt Nam, "không tư duy theo cái vẫy đuôi của Trung Quốc". Đau xót cho một đất nước mà những người cầm quyền tự xưng là đỉnh cao trí tuệ chỉ biết "tư duy theo cái vẫy đuôi" của kẻ khác ! Yêu mến Hạ Đình Nguyên có bạn đọc đã tập hợp các bài viết của anh thành một tập sách gần 500 trang có nhan đề là : Hãy ngồi xuống đây.

Nhà báo Hạ Đình Nguyên trong một tấm ảnh chụp chung với ông Nguyễn Văn Nhã.

Là một tù nhân ở chốn địa ngục trần gian Côn Đảo, Hạ Đình Nguyên không viết gì về những năm tháng máu lửa của mình, anh chọn viết về sinh viên Nguyễn Văn Nhã, một người tù nổi tiếng gan góc, bị tra tấn cực kỳ dã man nhưng nhất định không khai ra đồng đội của mình, để "cảm nhận những gì mình đã trải qua", như lời anh trong tác phẩm "Ngày ấy giảng đường" mà tôi đã nhắc đến ở đầu bài viết này.

Thú thật là, tôi không thể hình dung ra có những người anh hùng như sinh viên Nguyễn Văn Nhã. Có những đoạn tôi không dám đọc nữa, phải nghỉ, vì nó tàn bạo quá, quá sức chịu đựng của "một người đọc" ! Nhã bị tra tấn ở Nha cảnh sát Đô Thành Sài Gòn ! Ở đây có một "kỷ luật" là, nếu tù nhân đã khai rồi thì đánh chết cũng không sao ! Nhưng chưa khai gì cả mà đánh chết thì người tra khảo bị cách chức. Vì thế người ta chỉ đánh người sinh viên nhỏ con, gầy yếu này chỉ đến mức cận kề cái chết, để sau đó còn đánh tiếp, lấy lời khai. Tất cả các ngón đòn tra tấn của Nha cảnh sát đều không khuất phục được Nhã, họ phải cầu cứu các chuyên gia bên cơ quan Phản gián để giúp sức nhưng vẫn vô hiệu ! Nhã chỉ được thả về lúc 13 giờ chiều ngày 29/4/1975 khi Sài Gòn sắp thất thủ !

Cái con người trẻ tuổi Nguyễn Văn Nhã khát khao cuộc sống cao đẹp ấy, chấp nhận vượt qua mọi thách thức ấy, sau 1975 lại trở về giảng đường tiếp tục học và làm Phó bí thư đoàn bên cạnh Bí thư đoàn trường Hạ Đình Nguyên. Ít lâu sau, Nhã đã nghỉ làm việc nhà nước... Hai mươi năm sau, một lần gặp Nhã trên đường phố, thấy Nhã đi chiếc Dream II (giấc mơ II), Nguyên hỏi : Anh đã chuyển sang Giấc mơ II ? Nhã trả lời : Giấc mơ I là độc lập hòa bình, giấc mơ II là phồn vinh, dân sinh, dân chủ ! Nguyên viết : "Chúng tôi chia tay. Anh hòa nhập vào dòng người trên đường phố, tôi thoảng nhớ đến nhiều người khác cùng thế hệ"... (trang 74 - Ngày ấy giảng đường).

Ngày ấy giảng đường chính là một tác phẩm viết về sự vỡ mộng của một thế hệ trí thức trẻ ở Miền Nam đã tin theo những người Cộng sản khi họ dương lá cờ yêu nước, độc lập dân tộc để dành lấy chính quyền. Nhưng khi đã toàn thắng và thiết lập được một nhà nước toàn trị trên cả đất nước thì những người Cộng sản thực thi một chủ nghĩa không tưởng là chủ nghĩa xã hội. Khi "Những thiên đường vỡ chợ, những học thuyết đứng đường" (thơ Trần Mạnh Hảo) này tan rã trên phạm vi toàn cầu thì với khẩu hiệu : Đổi mới, kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa...một chủ nghĩa tư bản man rợ đã ngự trị đất nước. Với kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa các tập đoàn maphia ra đời. Từ những năm chín mươi nhà thơ Nguyễn Duy đã viết :

Thời buổi thị trường mọi việc đều có thể

Có thể nước này mua trọn gói nước kia

Có thể lập những liên minh ma quỷ

những công ty bán nước từng phần

(Thơ Nguyễn Duy- Nhà xuất bản Hội nhà văn 2010- trang 387)

Vụ cướp đất của dân nghèo Thủ Thiêm diễn ra suốt hơn 20 năm, tàn bạo và trắng trọn của "những liên minh ma quỷ"là một minh chứng rằng, cái xã hội cao đẹp mà thế hệ Nguyễn Văn Nhã, Hạ Đình Nguyên, Lê Công Giầu, Huỳnh Tấn Mẫm khao khát chỉ là một giấc mơ (dream) không bao giờ có (!)

Lại bắt đầu dân thân "trên đường thiên lý" ! Đó là thông điệp về một tấn bi kịch từng có ở trời Âu với những Jean-Paul Sartre, Bertrand Russel, Jean Fonda...vào thế kỷ trước và Việt Nam hôm nay. "Ngày ấy giảng đường" là một tác phẩm triết học đích thực được sáng tạo từ một hình tượng không hư cấu, đó là sinh viên cuồng tín Nguyễn Văn Nhã. Có ai đó đã nói một câu thế này : Sáng tạo ra một chủ nghĩa bao giờ cũng là những bực thiên tài, thực hiện cái chủ nghĩa đó bao giờ cũng là những người cuồng tín và hưởng thành quả của chủ nghĩa đó bao giờ cũng là bọn lưu manh. Phải chăng... ?

Trong những nhà đấu tranh dân chủ ở Sài Gòn hiện nay mà chính quyền toàn trị gọi là "những thế lực thù địch", Hạ Đình Nguyên là một trong những người được "chăm sóc" cẩn thận nhất ! Bất cứ một sự kiện nào sắp xảy ra như biểu tình chống Trung Quốc đưa giàn khoa HD981 vào vùng biển chủ quyền nước ta, biểu tình chống Formosa hủy diệt môi trường biển miền Trung, phản đối Tập Cận Bình qua Việt Nam,... thì đội ngũ an ninh, dân phòng đều cắm chốt trước cửa nhà anh từ mấy ngày trước. Họ dựng lều ngủ qua đêm, họ canh phòng ở dưới mé sông Sài Gòn cặp vườn nhà anh. Phải chăng anh từng là Chủ tịch ủy ban hành động năm xưa ? ! 

Ngày biểu tình lịch sử 10 tháng 06 năm 2018 vừa qua, tôi và anh bạn đồng hương T.R của anh vượt được "rào cản" quyết tâm đến thăm anh vì nghe tin dữ, anh đang bệnh rất nặng, khó qua khỏi, sự sống tình bằng ngày... Vậy mà tới cổng đã thấy an ninh canh giữ anh từ xa, từ gần. Vào đến nhà vợ anh than : Bệnh nặng thế mà vẫn canh (!) Tôi an ủi chị : Vậy là anh Nguyên đã "chia lửa" với đồng bào đang biểu tình rầm rộ ở trung tâm thành phố chống luật đặc khu ! Hạ Đình Nguyên yếu quá rồi, người gầy tong, tóc tai phờ phạc !

Bây giờ thì đã muộn quá rồi, bạo bệnh đã cướp mất anh rồi. Con người Quảng Nam mà chẳng "cãi" ai bao giờ. Anh chỉ mủm mỉm cười sắt đá ! Nguyên ơi ! Sao anh nỡ vội ra đi, không chịu "nán lại cái phút giây cực lạc để sống thêm ít phút nhọc nhằn trên cõi đời ô trọc này !" (William Shakespeare). Đất nước đang cần có anh, đồng bào đang cần có người "hành động" như anh. Cuộc sống sẽ thiếu anh, sẽ thiếu Hạ Đình Nguyên ở tất cả những nơi nào cần có tình thương và lẽ phải ! Anh nỡ nào ra đi để những hàng sao cao vút trong vườn vẫn lao xao trong gió mỗi sớm chào đón anh. Anh nỡ nào ra đi để bầy chim ngói vẫn sà xuống sân vườn đi bộ mỗi chiều chờ anh cho chúng ăn...

Nguyên ơi ! Hẹn Nguyên trên đường thiên lý !

Sài Gòn ngày 04 tháng 07 năm 2018

Lê Phú Khải

Nguồn : VNTB, 04/07/2018

Ghi chú : Nhà báo Hạ Đình Nguyên là hội viên Hội Nhà báo độc lập Việt Nam và Hội chia buồn tiếc thương anh.

Vào lúc 2 giờ sáng ngày 4/7 hôm nay - đúng ngày Hội Nhà báo độc lập Việt Nam kỷ niệm 4 năm thành lập (2014 - 2018), Nhà báo Hạ Đình Nguyên, hội viên Hội Nhà báo độc lập, đã qua đời.

Chỉ cách đây hơn một tháng, anh Nguyên phát hiện bị ung thư tuyến tụy - một căn bệnh lạ - và đã di căn nên gần như không thể chữa trị. 

Nhà báo Hạ Đình Nguyên là một trong những thành viên cốt cán của Tổng hội sinh viên Sài Gòn (trước 1975). Anh đã có quá trình viết báo và hoạt động xã hội đầy nhiệt huyết. 

Hội Nhà báo độc lập cầu nguyện Nhà báo Hạ Đình Nguyên về cõi vĩnh hằng với trọn vẹn lẽ vô thường của một đời người. Xin chia buồn cùng gia đình Nhà báo Hạ Đình Nguyên,

Hội Nhà báo độc lập Việt Nam nguyện sẽ nối tiếp những bước đi và niềm tin của anh Hạ Đình Nguyên.

*******************

Hạ Đình Nguyên - 'trí thức dấn thân miền Nam' qua đời (BBC, 04/07/2018)

Về Hạ Đình Nguyên, Giáo sư Nguyễn Đăng Hưng nói với BBC rằng ông "đau buồn" trước tin ông Hạ Đình Nguyên - "trí thức dấn thân miền Nam" qua đời và nói đây là "bi kịch chung" của dân tộc.

Ông Hạ Đình Nguyên, thành viên Câu lạc bộ Lê Hiếu Đằng, qua đời hôm 4/7 tại Thành phố Hồ Chí Minh, hưởng thọ 76 tuổi.

Ông Hạ Đình Nguyên, thành viên Câu lạc bộ Lê Hiếu Đằng, qua đời hôm 4/7 tại Thành phố Hồ Chí Minh, hưởng thọ 76 tuổi.

Trước 1975, ông Hạ Đình Nguyên từng hoạt động trong Tổng hội Sinh viên Sài Gòn.

Ông bị bắt đi tù ở Côn Đảo và đến cuối năm 1973 mới được trả tự do, theo tác giả Lê Phú Khải.

Ông Phú Khải cho biết thêm : "Sau 1975, anh Đình Nguyên được phân công làm bí thư Đoàn toàn trường. Say mê với cuộc sống mới, càng ra sức cống hiến để xây dựng chủ nghĩa xã hội mà một thời thế hệ các anh đã từng mơ về xã hội chủ nghĩa ở miền Bắc".

Tháng 3/2011, ông Đình Nguyên viết trong tác phẩm Ngày Ấy Giảng Đường" (sách tự in) : "Thanh niên không nhất thiết phải trung thành với quá khứ, nhưng không phủ nhận nó. Quá khứ chỉ để tham khảo, thậm chí tham khảo một cách cẩn trọng".

"Thanh niên dứt khoát phải trung thành với tương lai, đó là dự phóng căn bản về Dân chủ- Dân sinh- và những giá trị đích thực. Đó là những phạm trù biến thiên vô tận khó lường mà không một định chế nào, dù tôi luyện bằng thép gì đi nữa, có thể chụp nó lại, bắt nó đứng yên, vì sợ nó. Bao nhiêu thế hệ đã yêu nó, vì nó mà chịu đau đớn hy sinh… Nó không bao giờ dừng lại, nó đang đi mà ta không biết đó thôi…".

Ông Lê Phú Khải cũng cho hay, hôm 10/6/2018 đến thăm ông Hạ Đình Nguyên "đang bệnh rất nặng, khó qua khỏi, sự sống tình bằng ngày… mà tới cổng đã thấy an ninh canh giữ từ xa, từ gần".

'Thông tuệ'

Hôm 4/7, trả lời BBC, Giáo sư Nguyễn Đăng Hưng nói : "Ông Hạ Đình Nguyên là một trí thức dấn thân tiêu biểu của đô thị miền Nam, rất thông tuệ, có những bài viết phản biện về tình hình đất nước thời cuộc".

"Cuộc đời ông không phải là bi kịch cá nhân mà là bi kịch chung của toàn dân tộc, trải qua những năm tháng khó khăn, có lý tưởng và bước đi rồi bị phụ bạc, rồi lại tiếp tục dấn thân đến hết đời".

"Ông có tinh thần độc lập, tri thức đa chiều. Nhờ vậy mà trong bất kỳ hoàn cảnh nào, ông ấy cũng có sự sáng suốt, đưa ra những bài viết về hướng đi của dân tộc".

4444444444444444

Ông Hạ Đình Nguyên (bìa trái) và các bạn hữu

"Tiếc là các bài viết của ông ấy cũng như của các tri thức khác không được [chính quyền] tiếp thu. Nếu có tiếp thu thì đâu nên nỗi như ngày nay".

"Hậu quả bây giờ quá rõ, tình hình ngày càng bê bối, bệ rạc, xuống cấp. Xảy ra những vụ như đặc khu, tranh chấp đất đai giữa chính quyền và nhân dân là hậu quả của việc ký kết mà không có sự đồng tình giữa chính quyền và người dân".

"Nhưng tôi không thấy ông Đình Nguyên không hối tiếc về sự dấn thân, mà luôn tin vào con đường thiên lý mà ông ấy diễn giải là sự đấu tranh cho dân chủ cho sự phồn vinh của dân tộc Việt Nam".

'Bất đồng chính kiến'

Cùng ngày, ông Hoàng Dũng, thành viên Ban Vận động Văn đoàn Độc lập, nói với Ben Ngô của BBC Tiếng Việt :

"Ông Đình Nguyên từng là Chủ tịch Ủy ban Phối hợp Hành động của Tổng hội Sinh viên Sài Gòn, bị tù ở Côn Đảo, đến 1973 mới được thả và lại tiếp tục hoạt động".

"Và bây giờ, cũng như xưa, anh bị chính quyền đối xử như kẻ bất đồng chính kiến. Ông, cũng như các ông Lê Hiếu Đằng, Huỳnh Tấn Mẫm, Lê Công Giàu… thủ lĩnh của phong trào sinh viên học sinh một thời, chắc phải thấy cái đắng chát của lý tưởng mà các anh đã dâng hiến tuổi thanh xuân".